تاریخ‌نگاری عقلانیت نقاد: موردکاوی نهاد‌های علمی و فرهنگی دوره تیموری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ علم دوره اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 رئیس مرکز سنجش آموزش کشور

3 دانشیار فلسفه علم و فنّاوری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

در رویکرد عقلانیتِ نقاد، نهاد‌های علمی به‌مثابه فنّاوری‌های اجتماعی در نظر گرفته می‌شوند. عقلانیت نقاد ظرفیت‌های مناسبی برای تحلیل نهاد‌ها و بررسی ابعاد اجتماعی آنها و منطق تحول آنها در اختیار ما قرار می‌دهد. تاریخ‌نگاری عقلانیت نقاد نیز مستلزم بررسی مسائل تاریخی از طریق شناخت «موقعیت مسائل» است. در مقاله حاضر با عنایت به آموزه‌های عقلانیت نقاد درخصوص فنّاوری‌ها و همچنین در پرتو ملاحظات تاریخ‌نگارانه این رویکرد، به بررسی وضعیت نهاد‌های علمی و فرهنگی دوره تیموری می‌پردازیم. گزارش‌های تاریخی نشان‌دهنده حمایت تیموریان از نهاد‌های علمی و فرهنگی در دوره مذکور است. آموزه‌های عقلانیت نقاد درخصوص فنّاوری‌های اجتماعی (یعنی نهادها) و ملاحظات تاریخ‌نگارانه این رویکرد، ما را به‌سمت این فرضیه هدایت می‌کند که حمایت‌ از علم و فرهنگ در این دوره با توجه به شرایط سیاسی و مذهبی و خصوصاً صف‌بندی‌های فرقه‌ای قابل‌فهم است و صرفاً نتیجه علاقه شخصی حاکمان به علم و فرهنگ نیست.

کلیدواژه‌ها


1. احمدبن‌سلطان، ابوسعید. (بی‌تا). مقدمه‌ای بر فرهنگ وقف. تهران: سازمان اوقاف.
2. افصح‌زاد، اعلی‌خان. (1378). آثار و شرح احوال جامی. تهران: میراث مکتوب.
3. امیرخانی، غلامرضا. (1380). تیموریان. تهران: پژوهش‌های فرهنگی.
4. بارتولد، واﺳﯿﻠﯽ. (1347). الغ‌بیگ و زمان او. حسین احمدی‌پور. تهران: کتابفروشی چهر.
5. بحرانی‌پور، علی. (1390). تأثیر مناسبات تیموریان و سلسله مینگ در چین بر نگارگری مکتب هرات. نشریه تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام. سال اول. شماره 2.
6. براون، ادوراد. (1351). تاریخ ادبی ایران از سعدی تا جامی. علی‌اصغر حکمت. تهران: ابن‌سینا.
7. بوآ. ل. (1343). تمدن تیموریان. باقر امیرخانی. نشریه دانشکده ادبیات تبریز. سال 16. ش1.
8. پایا، علی. (1391). تکنولوژی دینی: چیستی و امکان تحقق. نشریه روش‌شناسی علوم انسانی. سال هجدهم. شماره 37.
9. پطروشفسکی، آ. (1354). چگونگی نظام پادشاهی در ایران. تهران: مؤسسه کار و تأمین اجتماعی.
10. پوپر، کارل. (1377). جامعه باز و دشمنان آن. عزت‌الله فولادوند. تهران: انتشارات خوارزمی.
11. پوپر، کارل. (1379). اسطوره چارچوب: در دفاع از علم و عقلانیت. علی پایا. تهران: طرح نو.
12. جامی. (1361). هفت اورنگ. تصحیح آقامرتضی گیلانی. تهران: سعدی.
13. حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبدالله. (1370). جغرافیای تاریخی خراسان. تصحیح غلامرضا ورهرام. تهران: اطلاعات.
14. حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبدالله. (1380). زبده‌التواریخ. جلد 4. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
15. درانی، کمال. (1376). تاریخ آموزش و پرورش ایران قبل و بعد اسلام. تهران: سمت.
16. راوندی، مرتضی. (1997). تاریخ اجتماعی ایران. جلد 9. استکهلم: آرش.
17. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1369). ارزش میراث صوفیه. تهران: امیرکبیر.
18. سمرقندی، دولتشاه. (1382). تذکره الشعراء. به‌تصحیح ادوارد براون. تهران: اساطیر.
19. سمرقندی، مولانا کمال الدین عبدالرزاق. (1383). مطلع السعدین و مجمع البحرین. جلد 2. به‌اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: پژوهشگاه.
20. صدری‌افشار، غلامحسین. (1350). سرگذشت سازمان‌ها و نهاد‌های علمی آموزشی در ایران. تهران: وزارت علوم. 
21. طبیبی، عبدالحکیم. (بی‌تا). تاریخ هرات در عهد تیموریان. تهران: هیرمند.
22. عنبری، مرضیه و انور خالندی. (1391). بررسی مسئله وقف در دوره تیموری. مجله تاریخ‌پژوهی. شماره 51.
23. غبار، میرغلام محمد. (1366). افغانستان در مسیر تاریخ. تهران.
24. غنیمه، عبدالرحیم. (1372). تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی. نورالله کسایی. تهران: دانشگاه تهران.
25. قزوینی، یحیی‌بن عبدالطیف. (1363). لب التواریخ. تصحیح سیدجلال طهرانی. تهران: بنیاد گویا.
26. کی‌منش، عباس. (1347). کتابخانه‌های ایران در دوره تیموریان. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. شماره 42.
27. لین، جرج. (1390). رنسانس ایرانی. سیدابوالفضل رضوی. تهران: امیرکبیر.
28. لیندبرگ. (1377). سرآغاز علم در غرب. فریدون بدره‌ای. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
29. مستوفی، حمدالله. (1339). تاریخ گزیده. به‌اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
30. میرجعفری حسین. (1380).  نقش تیموریان و حمایت آنان در شکوفایی فرهنگ و تمدن ایرانی. مجله علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان. شماره 15.
31. میرجعفری، حسین. (1385). تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان. تهران: سمت.
32. میرخواند، محمدبن خاوندشاه. (1339). روضه الصفا. جلد 7. تهران: خیام.
33. نصر، حسین. (1350). علم و تمدن در اسلام. احمد آرام. تهران: اندیشه.
34. نظامی باخزری، عبدالواسع. (1383). مقامات جامی. مقدمه و تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: نشر نی.
35. نوایی، امیرعلیشیر. (1363). مجالس النفائس. به اهتمام علی اصغر حکمت. تهران: منوچهری.
36. واصفی، زین‌الدین محمود. (1349). بدایع الوقایع. تصحیح الکساندر بلدروف. جلد 1. بی‌جا. بنیاد فرهنگ.
37. واعظ‌کاشفی، فخر‌الدین علی‌بن‌حسین. (1356). رشحات عین الحیات. تصحیح علی‌اصغر معینیان. جلد 1 و 2، بی‌جا: نوریانی.
38. یارشاطر، احسان. (1334). شعرفارسی در عهد شاهرخ. تهران: دانشگاه تهران.
39. Agassi, J. (2008). Science and Its History: Towards an Historiography of Science. Springer.
40. Agassi, J. & L. Jarvie. (2008). A Critical Rationalist Aesthetics, Krit Rat. Amestrrdam. New York.
41. Popper, K. (1972). Objective Knowledge: an Evolutionary Approach. Oxford, Clarendon Press.
42. Subtelny, M. E. & A. B.Khalidov. (1995). The Curriculum of Islamic Higher Learning in Timurid Iran in the Light of Sunni Revial Under Shah-Rukh. Journal of the American Oriential Society. Vol.115. No. 2.