طراحی مدل رتبه‌بندی گروه‌های آموزشی و تعیین ضریب اهمیت عامل‌های مدل رتبه‌بندی به روش AHP؛ مورد مطالعه: دانشگاه‌های دولتی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری رشته برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشیار دانشگاه شهید بهشتی

3 دانشیار مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی

4 دانشیار دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تربیت معلم تهران

چکیده

گروه‌های آموزشی بارزترین بخش در ساختار تشکیلاتی دانشگاه‌ها هستند که موفقیت، پیشرفت و کارایی دانشگاه‌ها به عملکرد آنها وابسته است و لذا ضروری است که رتبه‌بندی دانشگاه‌ها از گروه‌های آموزشی دانشگاه‌ها آغاز شود. در این پژوهش براساس یک رویکرد آمیخته و در بخش کیفی از طریق مطالعات کتابخانه‌ای، تحلیل محتوای اسناد، مصاحبه نیمه ساختاریافته با خبرگان، متخصصان، مدیران نظام آموزش عالی و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی ابتدا مدل مفهومی رتبه‌بندی تدوین و سپس به روش گروه کانونی مدل طراحی شده مورد اعتباریابی قرار گرفت.
گروه آموزشی در این پژوهش به‌مثابه یک سیستم در نظر گرفته شده که عناصر آن عبارت است از: درونداد، فرآیند، برونداد و پیامد. بدین‌ترتیب، با بررسی و جمع‌بندی نتایج، چهار عامل درونداد با چهار ملاک اعضای هیئت علمی، پذیرفته‌شدگان، فضا‌های کالبدی، امکانات و تجهیزات و مدیریت و راهبری با مجموعاً 29 نشانگر، عامل فرآیند با سه ملاک یاددهی یادگیری، به‌کارگیری فنّاوری اطلاعات و ارتباطات و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی مجموعاً با 16 نشانگر، عنصر برونداد با چهار مؤلفه انتشار مقاله و کتاب، انجام طرح‌های پژوهشی، ثبت اختراع، کسب جوایز و عضویت در مجامع علمی و زمان تحصیل و معدل دانش‌آموختگان با مجموعاً 21 نشانگر و عامل پیامد با سه ملاک ادامه تحصیل دانش‌آموختگان، اشتغال و کارآفرینی دانش‌آموختگان و اثرگذاری علمی و تخصصی با 8 نشانگر برای رتبه‌بندی گروه‌های آموزشی حاصل و مدل مفهومی رتبه‌بندی گروه‌های آموزشی مشخص گردید. در انتهای این پژوهش با استفاده از جدول مقایسات زوجی، میزان اهمیت هر یک از عامل‌ها، ملاک‌ها و نشانگر‌ها به روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) تعیین و مدل عملیاتی رتبه‌بندی گروه‌های آموزشی حاصل شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Developing a Ranking Model for Educational Departments and Determining the Significance Rate of the Factors of Ranking Model through AHP Method: Case Study of Iranian State Universities

نویسندگان [English]

  • Rahim Safari Farfar 1
  • Mahmoud Abulqasemi 2
  • Maqsoud Farasatkhah 3
  • Abdulrahim Naveh Ebrahim 4
1 PhD Candidate, Department of Higher Education Development Planning, Shahid Beheshti University
2 Associate Professor, Shahid Beheshti University
3 Associate Professor of Higher Education Research and Planning Institute
4 Associate Professor, Faculty of Education, Teachers Training University, Tehran
چکیده [English]

Educational departments are the most prominent part of the university structure. The success, progress and efficiency of the universities depend on their performance.  Hence it is appropriate to to start the ranking of the universities from the educational groups of them. Attempts have been made in this research to develop a conceptual framework for university ranking. Synthetic research method was used for this qualitative study. The data was collected from library sources, as well as content analysis of the document, semi-organized interviews with the experts, professionals, directors of the higher education system and faculty members of the universities and higher education institutes. The conceptual framework for ranking was developed and then designed through focus group model and validated. The educational department has been considered a system in this research, whose components are: input, process, output, and consequences. Thus, by reviewing and summarizing the results, four factors were obtained for rating educational groups and the conceptual model of rating educational groups was determined. The four mentioned factors are: 1. Input, with four criteria: Faculty members, admitted students, physical spaces, facilities and amenities, management and leadership with 29 indicators. 2. Processes, with three criteria: Teaching and learning, using ICT and evaluation of academic achievement with 16 indicators. 3. Output, with four criteria: Publication of books and articles, research projects, registration of patent, awards and membership in scientific associations, duration of study and grade point average (GPA) of the graduates with 21 indicators. 4. Consequences, with three criteria: Continuation of studies by the students, employment and entrepreneurship by the graduates, and scientific and professional significance rate with eight indicators. Finally, using couple comparison of factors, the degree of significance of each factor, criterion and indicator was determined through Analytical Hierarchy Process (AHP) and the model of ranking of educational departments was developed. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • University
  • Educational Department
  • Ranking
  • System
  • Analytical Hierarchy Process
1. حسینی، مریم. (1394). معرفی روش کانونی و کاربرد آن در تحقیقات. تهران: انتشارات و اطلاع رسانی مرکز پژوهش و سنجش افکار.
2. سرمد، زهره؛ عباس بازرگان و الهه حجازی. (1393). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات آگه. چاپ بیست و هفتم.
3. سلیمی، قاسم؛ رضا آذین و شهاب کسکه. (1387). ارزیابی کیفیت در دانشگاه: کاربرد ارزیابی درونی در برنامه‌های توسعه دانشگاهی. مجموعه مقاله‌های همایش ملی نظارت و ارزیابی آموزش عالی. جلد اول. تهران: انتشارت انجمن آموزش عالی ایران.
4. شورای‌عالی انقلاب فرهنگی. (1389). نقشه جامع علمی کشور. تهران: شورای‌عالی انقلاب فرهنگی.
5. صادقی، فاطمه؛ مریم زمانی‌فر و فرانک مختاریان. (1389). نقش ارزیابی درونی در آموزش از راه دور: مورد دانشگاه پیام‌نور. مجموعه مقالات چهارمین همایش ارزیابی درونی کیفیت در نظام دانشگاهی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 
6. صفری فارفار، رحیم. (1391). سطح‌بندی و درجه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات غیردولتی غیرانتفاعی. مرکز نظارت و ارزیابی آموزش عالی. 
7. صفری فارفار، رحیم؛ محمود ابوالقاسمی؛ مقصود فراستخواه و عبدالرحیم نوه‌ابراهیم. (1397). طراحی چارچوب مفهومی برای رتبه‌بندی گروه‌های آموزشی دانشگاه‌های دولتی ایران. فصلنامه مطالعات اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی. شماره 21.
8. علیمحمدی، داریوش. (1391). مقایسه و ارزیابی نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌ها. http: //www.lisna.ir/away
9. فراستخواه، مقصود. (1385). تدوین و ارائه مدلی برای ارزیابی کیفیت و اعتبار بخشی آموزش عالی ایران براساس تجارت جهانی و ایرانی. پایان‌نامه دکتری. گروه علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی.
10. فراستخواه، مقصود. (1387). طراحی نظام ارزیابی در دانشگاه. تهران: مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی. 
11. فراستخواه، مقصود. (1395). شاخص‌های آموزش عالی، تهران: مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی. 
12. قائدی، محمدرضا و علیرضا گلشنی. (1395). روش تحلیل محتوا، از کمی‌گرایی تا کیفی‌گرایی. مجله روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی. شماره 23.
13. محمودی، سهراب؛ اسداله زمانی‌پور؛ مهدی جهانی و فرید مرادی‌نژاد. (1389). ارزیابی درونی گروه‌های آموزشی دانشگاه بیرجند: مطالعه موردی گروه زراعت و اصلاح نباتات. مجموعه مقالات چهارمین همایش ارزیابی درونی کیفیت در نظام دانشگاهی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
14. منصور، جهانگیر. (1391). قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1394-1390). تهران: انتشارت نشر دوران.
15. Fowles, J.; H. G. Frederickson. & J. G. S. Koppell. (2016). University Rankings: Evidence and a Conceptual Framework. Public Administration Review. 76(5).
16. Frenken, K.; G. J. Heimeriks & J. Hoekman. (2017). What Drives University Research Performance? An analysis using the CWTS Leiden Ranking Data. Journal of Informetrics. 11(3).
17. Gokgoz, F. & M. E. Atmaca. (2016). Ranking Turkish Universities Based on Performance Evaluation via DEMATEL-AHP Approach. Handbook of Research on Managerial Solutions in Non-Profit Organizations. 
18. Moed, H. F. (2017). A Critical Comparative Analysis of Five World University Rankings. Scientometrics. Vol. 110. Issue 2.
19. Morgan, D. L. (1988). Focus Groups as Qualitative Research. London: Sage
20. Morgan, D. L. & R. A. Kreuger. (1993). ‘When to Use Focus Groups and Why’ in Morgan D. L. (Ed. ) Successful Focus Groups. London: Sage. 
21. Piro, F. N. & G. Sivertsen. (2016). How Can Differences in International University Rankings be Explained?. Scientometrics. 109(3).
22. Ramezan Ghorbani, N.; Y. Fakour & S. A. Nojoumi. (2017). The Increasing Trend in Global Ranking of Websites of iranian Medical Universities During January 2012-2015. Iranian Journal of Public, Health. 46(8).
23. Soh, K. (2017). The Seven Deadly Sins of World University Ranking: a Summary from Several Papers. Journal of Higher Education Policy and Management. 39(1).
24. Zarco, C.; S. Del-Barrio-García & O. Cordón. (2016). A Proposal of Rankings of Spanish Universities in Social Networking Sites. Profesional de la Informacion. 25(4).