گستره اجتماعی دین و قلمرو سکولاریسم در دانشگاه: مطالعه موردی دانشجویان ورودی‌های 84-90 دانشگاه صنعتی شریف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 فارغ‌التحصیل دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران

3 دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران

چکیده

مقاله حاضر با عبور از رویکرد «سنجش دین‌داری» در جامعه‌شناسی دین تلاش می‌کند تا با اخذ مفهوم اصلی مورد مطالعه خود یعنی «گستره اجتماعی دین» از مفاهیم و مباحث «مطالعات سکولارشدن» و «کلام جدید»، ضعف مبنایی مطالعات سنجش دین‌داری را برای توضیح جایگاه دین در فرهنگ کنونی ایران جبران کند و با کاربست روش پیمایشی و با تدوین پرسشنامه‌ای مستخرج از این چارچوب نظری و اجرای آن در میان جمعیت نمونه دانشگاه صنعتی شریف (ورودی‌های 84-90) توصیفی از قرائت دینی و نگرش به دین در میان دانشجویان ارائه دهد. نتیجه کلی تحقیق حکایت از آن دارد که به‌صورت میانگین 44 درصد دانشجویان گرایش به عدم مداخله دین در حوزه عمومی دارند (سکولاریسم) که در مقابل 27 درصدی قرار می‌گیرند که گستره اجتماعی حداکثری برای دین قائل‌اند و در میانه آنها 29 درصد دانشجویان قرار می‌گیرند که موضع مشخصی در دوگانه سکولاریست ـ بنیادگرا نیافته‌اند. در نهایت با توجه به توصیفی بودن تحقیق و فقدان آمار پیشین جهت استنتاج‌های روندپژوهانه، تحلیل کلی نشان می‌دهد که جمعیت 27 درصدی بنیادگرایان را باید از ثمرات درخشان انقلاب اسلامی در نسل جدید دهه هشتاد شمسی به‌شمار آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.Social Scope of Religion and Sphere of Secularism in University: Case Study of Sharif Technical University Students, 2005-2011 Batch

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hosein Badamchi 1
  • Hamid Parsania 2
  • Abdolhosein Kalantari 3
1 PhD (Cultural Sociology), Research Institute of Culture and Islamic Thought
2 Associate Professor, Department of Sociology, University of Tehran
3 Associate Professor, Department of Sociology, University of Tehran
چکیده [English]

Through bypassing the “measurement of religiosity” approach, the present article is an attempt to borrow its subject matter, i.e. “social scope of religion”, from the concepts and issues of “secularization studies” and “new theology”, in order to compensate the fundamental weakness of the studies of measurement of religiosity for the explanation of the status of religion in current culture of Iran. By applying survey method and development of a questionnaire extracted from this theoretical framework and its administration among a sample of the Sharif Technical University students (2005-2011 Batch), this study offers a description of the students’ religious reading and their attitude to religion. The findings of the research indicate that on average, 44 percent of the students support noninterference of religion in the public sphere (secularism) which is in contrast with 27 percent who support maximal social scope for religion while 29 percent of the students are in between the two ends of the spectrum who don’t have a specific stance in the secularist-fundamentalist dichotomy. Ultimately, given the descriptive nature of the research, and the lack of previous statistics for trend analytical inferences, the overall findings indicate that the 27 percent population of the fundamentalists should be considered a bright result of the Islamic Revolution among the new generation born in 2000s.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Secularism
  • Fundamentalism
  • Maximal Reading of Religion
  • Minimal Reading of Religion
1. آزاد ارمکی، تقی و مریم زارع. (1387). دانشگاه، مدرنیته و دین‌داری. پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی. ویژه‌نامه پژوهش‌های اجتماعی.
2. اسدی، محمدرضا. (1383). دانایی و معضل دین‌داری. تهران: اندیشه امروز.
3. بازرگان، مهدی. (1374). خدا و آخرت هدف بعثت انبیاء. مجله کیان. شماره 28.
4. برگر، پیتر. (1380). افول سکولاریسم. افشار امیری. تهران: پنگان. 
5. برگر، پیتر؛ بریجیت برگر و هانسفرید کلنر. (1381)، ذهن بی‌خانمان. تهران: نشر نی.
6. برگر، پیتر. (1383). برخلاف جریان، نقد نظریه سکولار شدن. سیدحسین سراج‌زاده؛ منتشرشده در چالش‌های دین و مدرنیته، مباحثی جامعه‌شناختی در دین‌داری و سکولار شدن. تهران: طرح نو.
7. بروس، استیو. (1387). مدل سکولار شدن غرب. محمدمسعود سعیدی. تهران: گام نو.
8. پارسانیا، حمید. (1375). مبانی معرفتی و چهره اجتماعی سکولاریسم. کتاب نقد شماره اول. تهران: مؤسسه فرهنگی اندیشه معاصر. 
9. پارسانیا، حمید. (1384). سکولاریسم و معنویت. فصلنامه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم. دوره هشتم، شماره 32.
10. پارسانیا، حمید. (1389). حدیث پیمانه، پژوهشی در انقلاب اسلامی. قم: دفتر نشر معارف.
11. پیروزمند، علیرضا. (1389). قلمرو دین در تعیین مفروضات اساسی، ارزش‌ها، رفتارها و نمادها. تهران: انتشارات دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
12. جلیلی، هادی. (1385). سکولار شدن. طرح نو.
13. جوادی‌آملی، عبدالله. (1384 الف). شریعت در آینه معرفت، بررسی و نقد نظریه قبض و بسط تئوریک شریعت. قم: نشر اسراء.
14. جوادی‌آملی، عبدالله. (1384 ب). انتظار بشر از دین. تحقیق و تنظیم از حجه‌الاسلام مصطفی‌پور. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
15. حجاریان، سعید. (1389). از شاهد قدسی تا شاهد بازاری، عرفی شدن دین در سپهر سیاست. تهران: طرح نو. 
16. حجاریان، سعید. (بی‌تا). مصدق مسلمان سکولار. روزنامه شرق.
17. خسروپناه، عبدالحسین. (1381 الف). کلام جدید. قم: مؤسسه فرهنگ و اندیشه معاصر.
18. خسروپناه، عبدالحسین. (1381 ب). قلمرو دین. قم: مؤسسه فرهنگ و اندیشه معاصر.
19. خسروپناه، عبدالحسین. (1386). انتظارات بشر از دین. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. چاپ اول 1382.
20. دابلر، کارل. (1390). به‌سمت رویکری جامع از فرایندهای مرتبط با مفهوم توصیفی عرفی شدن. مهدی حیدری، منتشر شده در مجموعه تأملات جامعه‌شناختی درباره عرفی شدن. ابراهیم حاجیانی. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
21. ذوالفقاری، ابوالفضل. (1388)، رابطه میزان دین‌داری (التزام دینی) با نوع دین‌داری. فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 49.
22. سراج‌زاده، سیدحسین؛ سارا شریعنی مزینانی و سیروس صابری. (1383). رابطه میزان و انواع دین‌داری با مدارای اجتماعی. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. سال اول. شماره 4.
23. سروش، عبدالکریم. (1377). دین اقلی و اکثری. مجله کیان. شماره 41.
24. سروش، عبدالکریم. (1378). فربه‌تر از ایدئولوژی. تهران: صراط.
25. سروش، عبدالکریم. (1388). مدارا و مدیریت. تهران: صراط. 
26. شاینر، لاری. (1383). مفهوم سکولار شدن در پژوهش‌های تجربی. سیدحسین سراج زاده؛ منتشر شده در چالش‌های دین و مدرنیته، مباحثی جامعه‌شناختی در دین‌داری و سکولار شدن. تهران: طرح نو.
27. شجاعی‌زند، علیرضا. (1380). دین، جامعه و عرفی شدن. تهران: مرکز بازشناسی اسلام در ایران. انتشارات باز.
28. شجاعی‌زند، علیرضا. (1385). مسیر‌های محتمل در عرفی شدن ایران. مجله جامعه‌شناسی ایران. دوره هفتم. شماره 1. بهار.
29. شجاعی‌زند، علیرضا. (1386). بررسی امکان همزیستی دین و مدرنیته. نامه علوم اجتماعی. شماره 30.
30. شریعتی، علی. (بی‌تا). مجموعه آثار. جلد 23.
31. طباطبائی، محمدحسین [علامه]. (1380). تفسیر المیزان. موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی
32. علی‌اکبریان، حسنعلی. (1376). دین و سیاست، کتاب نقد. شماره 2 و 3.
33. فرامرز قراملکی، احد. (1376). مبانی کلامی جهت‌گیری انبیاء. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
34. کاظمی، عباس و مهدی فرجی. (1386). سنجه‌های دین‌داری در ایران. تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ.
35. کاظمی، عباس. (1387). جامعه‌شناسی روشنفکری دینی در ایران. تهران: طرح نو.
36. کلاهی. (بی‌تا). دین‌داری یا دین‌ورزی، بازنگری در پارادایم سکولاریزاسیون: لزوم تغییر نگاه از «میزان». دین‌داری به «سبک» دین‌داری. چاپ نشده.
37. مطهری، مرتضی. (1374). امامت و رهبری. تهران: انتشارات صدرا. چاپ شانزدهم.
38. ملکیان، مصطفی. (1381). سکولاریسم و حکومت دینی، منتشر شده در مجموعه سنت و سکولاریسم. تهران: صراط.
39. محمدی، مجید. (1377). سر بر آستان قدسی، دل در گرو عرفی. تهران: نقره.
40. محمودی، مریم. (1390). بررسی اثر «نگرش به دین» بر «دین‌داری». رساله کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس.
41. مرجائی، سیدهادی. (1379). بررسی اعتقادات دینی و جهت‌گیری‌های سکولاریستی و بنیادگرائی در بین جوانان دانشگاهی. شورای عالی انقلاب فرهنگی.
42. مرشدی، ابوالفضل. (1384). بررسی سطح دین‌داری و گرایش‌های دینی دانشجویان، مطالعه موردی دانشگاه امیرکبیر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
43. مرشدی، ابوالفضل. (1387). زیست‌جهان دانشجویان: به‌سوی چندگانگی، مطالعه موردی دانشگاه صنعتی امیرکبیر. فصلنامه تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری. شماره 59. پاییز و زمستان. 
44. مصباح‌یزدی، محمدتقی. (1390). نظریه سیاسی اسلام. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
45. مولر، جی.اچ؛ کی.اف شوسلر و اچ.ال. کاستنر. (1389). استدلال آماری در جامعه‌شناسی. هوشنگ نائبی. تهران: نشر نی.
46. میرسندسی، محمد. (1390). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی دین و انواع دین‌داری. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
47. نباتیان، محمداسماعیل. (1384). دین و عرفی شدن در ایران معاصر. فصلنامه علوم سیاسی. شماره 32.
48. نجیبی، سیدمرتضی. (1388). انواع ضریب همبستگی و محاسبه آنها، گروه دانش آماری. www.daneshamari.blogfa.com
49. نصری، عبدالله. (1379). انتظار بشر از دین. تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
50. نوروزی، محمدجواد. (1388). نشان‌واره‌های سکولاریزاسیون (عرفی شدن). فصلنامه حکومت اسلامی. سال چهاردهم. شماره اول.
51. نیک‌پی، امیر. (1380). نگاهی به برخی تحولات دینی در ایران معاصر. نامه انجمن جامعه‌شناسی ایران. شماره 3.
52. ویلسون. (1375). جداانگاری دین و دنیا. مرتضی اسعدی؛ برگزیده مقالات دایره‌المعارف فرهنگ و دین. هیئت مترجمان. زیر نظر بهاءالدین خرمشاهی. ویراسته میرچا الیاده. تهران: طرح نو.
53. ویلم، ژان پل. (1377). جامعه‌شناسی ادیان. عبدالکریم گواهی. تهران: تبیان.
54. همیلتون، ملکم. (1387). جامعه‌شناسی دین. محسن ثلاثی. تهران: نشر ثالث.
55. یوسف‌زاده، حسن. (1388). نگاهی به تحول آراء پیتر برگر درباره سکولاریسم. معرفت فرهنگی اجتماعی. سال اول. شماره اول زمستان.
56. Abazari, Y. A.; A. Varij Kazemi & M. Faraji. (2008). Levels of Secularization in the Iranian Society, in Media, Culture, and Society in Iran: Living with Globalization and the Islamic State. Edited by Mehdi Semati. Routledge: London and New York. pp: 223-237.
57. Abazari, Y. A. (1974). Some Second Thoughts on Substantive versus Functional Definitions of Religion. Journal for the Scientific Study of Religion. Vol 13. No 2. pp 125-133.
58. Berger, P. (1967). The Sacred Canopy: Elements of a Sociological Theory of Religion. Anchor Books.
59. Dobbelaere, K. (1999). Towards an Integrated Perspective of the Processes Related to the Descriptive Concept of Secularization. Sociology of Religion. 60 (3). 229-247.
60. Khosrokhavar, F. (2007). The New Religiosity in Iran. Social Compass. 54 (3). 453-463.
61. Lambert, Y. (1999). Religion in Modernity as a New Axial Age: Secularization or New Religious form?. Sociology of Religion. 60 (3). 303-333.
62. Taylor, C. (1998). Modes of Secularism. In Secularism and Its Critics. ed. Rajeev Bhargava, 31–53. New York and Delhi: Oxford University Press.
63. T.H.R. (2006). The Hedgehog Review, Critical Reflections on Contemporary Culture. After Secularization. Spring and Summer 2006. Vol 8. N 1-2. pp 5-6.
64. Wilson, B. (1982). Religion in Sociological Perspective. Oxford University press. New York