مطالعه جامعه‌شناختی عادت‌واره‌های متعارض با الزامات نهادی علم در پژوهش‌های علوم انسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی

2 استادیار دانشگاه هرمزگان

چکیده

هدف پژوهش اکتشافی، توصیفی و تفسیری حاضر تبیین چرایی و پیامدهای پیدایش عادت‌واره‌های متعارض با الزامات نهادی علم در میان پژوهشگران علوم انسانی از منظر مشارکت‌کنندگان در تحقیق است. بدین‌منظور، 35 نفر عضو هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه علامه طباطبائی، در قالب نمونه‌گیری هدفمند انتخاب و فرایند نمونه‌گیری از آنها تا رسیدن به مرحله اشباع ادامه یافته است. داده‌ها به کمک مصاحبه‌های عمیق و نیمه‌ساختاریافته و گپ‌وگفت‌های دوستانه، جمع‌آوری و سپس، تحلیل شده‌اند. به‌موجب واکاوی مضمونی داده‌ها، عدم انباشت تجربه پژوهشی و ضعف اشتراک دانش در اجتماع علمی، ابهام در استانداردهای پژوهشی، هزینه‌هراسی، مضیقه‌های انگیزشی و روانی، دوگانه مطالعه و اقتصاد و تأملات بازاندیشانه معرفت‌شناختی، مضامین شش‌گانه‌ای هستند که عادت‌واره‌های متعارض با الزامات نهادی علم را در پژوهش‌های علوم انسانی تبیین می‌کنند. تصمیم‌سازی‌ مستقل از پژوهش و تکانه‌های مدیریتی شدید، سیاست‌گذاری پر‌هزینه، فروکاست سرمایه اجتماعی و احساس استغنای برنامه‌ریزی از یافته‌های پژوهشی علوم انسانی مضامینی هستند که پیامدهای حاصل از وجود عادت‌واره‌های متعارض با الزامات نهادی علم را بازنمایی‌ می‌کنند.
برداشت تفسیری‌تر از نوع روابط میان مضامین برساخت‌شده نشان می‌دهد ناروایی‌های مرتبط با اخلاق پژوهش ذیل مقوله مرکزی فقدان اجتماع علمی قابل فهم است؛ بر همین مبنا، تکوین اخلاق علمی موکول به تحقق اجتماع علمی نقش‌آفرین خواهد بود که در پی آن اخلاق پژوهشی از سطح ترجیحات شناخت‌انگارانه فردی خارج و تبدیل به امری نهادی، با سویه‌های جامعه‌شناختی می‌گردد. ارتقاء مذکور متضمن پاسداشت بازاندیشی‌های معرفت‌شناختی حول معنای علم و اخلاق پژوهش، تأمل پیرامون نسبت میان علم و جامعه، و بازآفرینی‌های ساختاری برآمده از موارد فوق، در مقام سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Sociological Study of the Habitus in Conflict with the Institutional Requirements of Science in Humanities Researches

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Ekhlasi 1
  • Yaser Rastegar 2
1 Assistant Professor, Department of Sociology, Allameh Tabatai University
2 Assistant Professor, Hormozgan University
چکیده [English]

The objective of this exploratory, descriptive, and interpretive study is to explain the reasons and consequences of emergence of habitus that are in conflict with the institutional requirements of science among researchers of humanities from the viewpoint of participants in the research. Thus, 35 faculty members and postgraduate students of Allameh Tabataba’i University were selected through purposive sampling method and the process of selection continued up to the stage of saturation. The necessary data were collected through deep and semi-structured interviews and friendly chats and then analyzed. Based on the thematic study of the data, the following six themes explain habitus that are in conflict with the institutional requirements of science in humanities researches: Lack of accumulation of research experience and weakness in sharing knowledge in scientific community; ambiguity in research standards; cost phobia; motivational and psychic limitations; dichotomy of study and economy; and revisionist epistemological reflections. The following themes represent the consequences resulting from the existence of habitus conflicting with the institutional requirements of science: Making decisions independent from the research and severe managerial shocks; costly policymaking, reduction of social capital and a sense of needlessness to planning based on the findings of humanities studies.
An interpretive understanding of the type of relations among the constructed themes shows that the mistakes related to research ethics is understandable under the central category of the lack of scientific community. Hence, the creation of scientific ethics will be contingent upon the realization of a scientific community to be able to play an effective role as a consequent of which research ethics will come out of the cocoon of individual cognitivist preferences and will change into an institutional issue with sociological orientations. The abovementioned promotion will include the safeguard of epistemological revisions of the meaning of science and research ethics, reflection on the relationship between science and society, and structural recreations that are the outcome of the abovementioned issues in policymaking and planning.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Knowledge-Based Society
  • University
  • Research
  • Humanities
  • Scientific Ethics
  • Social Development
1. اجاقی، رضوان؛ محمود کیوان‌آرا؛ مظفر چشمه سهرابی و احمد پاپی. (1390). تحلیل آسیب‌شناسی تقلب و سرقت علمی، بر اساس یک تحقیق کیفی. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، ویژه‌نامه توسعه آموزش و ارتقای سلامت. 11(9). 
2. افروغ، عماد. (1395). ارزیابی انتقادی نهاد علم در ایران. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
3. اکرمی، موسی. (1396). مسئله علم در ایران از تاریخ و فلسفه علم تا فرهنگ دانشگاهی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
4. ایراندوست، سیدفهیم؛ سینا احمدی و بهمن باینگانی. (1395). درآمدی بر شناخت و واکاوی مفهوم اجتماع علمی. دوماهنامه داخلی جشنواره بین‌المللی فارابی. شماره 29.
5. بارنت، رونالد. (1398). ایده آموزش عالی. میرمجید محمدی فومنی؛ آریادخت قیومی بیدهندی؛ علی رضایی و احسان اکرادی. تهران: اندیشه احسان.
6. بحرینی، نسرین. (1389). اخلاق پژوهش به‌منزله یک دانش: جستجو در اضلاع و هویت معرفتی اخلاق پژوهش. راهبرد فرهنگ. شماره 8 و 9.
7. بوکی، ماسیمیانو. (1394). علم در جامعه، مقدمه‌ای بر مطالعات اجتماعی علم. مصطفی تقوی و علی برزگر. تهران: انتشارات آگاه.
8. توکل، محمد. (1389). جامعه‌شناسی علم، مباحث نظری. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
9. توناینن، جووآ و تارخا نوتیلا. (1395). تعیین هنجارهای علم، از معیارهای معرفتی تا نبرد بر سر قواعد سازمانی، چشم‌اندازهای فرهنگی آموزش عالی. ویراستاری جوسی ولیما و اویلی هلنا ایلیوکی. محمد صفار. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
10. خانیکی، هادی. (1396). چالش‌های دانشگاه در ایران؛ دانشگاه، سیاست و فرهنگ. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
11. ربانی، علی و زهرا ماهر. (1390). بررسی رویکردهای جامعه‌شناختی در باب ماهیت معرفت علمی: ازعقلانی‌سازی تا رویکرد فرهنگی. فصلنامه سیاست علم و فنّاوری. سال سوم. شماره 3.
12. رجب‌زاده عصارها، امیرحسین؛ نادر نقشینه و علی‌اکبر صبوری. (1392). مطالعه آشنایی پژوهشگران دانشگاه تهران با تعریف‌ها و مصداق‌های سوء رفتارهای پژوهشی. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی. دوره 47. شماره 4.
13. سریع‌القلم، محمود. (1373). فرهنگ علمی و فرهنگ عمومی. اطلاعات سیاسی و اقتصادی. شماره 87 و 88.
14. شاپیرو، هارولدتی. (1396). آموزش عالی و جامعه. شروین مقیمی و شیما شصتی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
15. شارون، جوئل. (1386). ده پرسش از دیدگاه جامعه‌شناسی. منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.
16. صبوری، علی‌اکبر. (1385). تولید علم ایران در سال 2006. رهیافت. شماره 38.
17. عزیزی، نعمت‌الله. (1396). ضرورت اصلاحات در آموزش عالی، تأملی بر مسائل و چالش‌های روز در نظام دانشگاهی کشور. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
18. عصاره، فریده و رحمان معرفت. (1384). مشارکت پژوهشگران ایرانی در تولید علم جهانی در مدلاین (حوزه علوم پایه و بین‌رشته‌ای پزشکی). رهیافت. شماره 35.
19. فقیه، نظام‌الدین. (1372). جایگاه ارزش‌ها در آموزش و پژوهش‌های علمی. علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. شماره 15 و 16.
20. فکوهی، ناصر. (1396 الف). بوردیو و میدان دانشگاهی دانش و دانشگاه. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
21. فکوهی، ناصر. (1396 ب). دانشگاهی که بود. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
22. کلارک، کِر. (1389). کاربردهای دانشگاه. سید مصطفی حدادی و علی گل‌محمدی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
23. گامپورت، پاتریشیا جی. (1396). جامعه‌شناسی آموزش عالی. مرتضی مردیها. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
24. گلوور، دیوید؛ شیلاف استرابریج و محمد توکل. (1384). جامعه‌شناسی معرفت و علم. شاپور بهیان و دیگران. تهران: انتشارات سمت.
25. گیلدر، اریک. (1396). چالش مفهومی، مقایسه تطبیقی چشم‌اندازهای نظام‌های آموزش عالی در قرن بیستم. دانشگاه و اجتماعات علمی آن. ویراسته ایان مک‌نی. محمدعلی توانا. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
26. لویس، هری. (1395). نگاهی انتقادی به دانشگاه هاروارد. مرتضی مردیها. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
27. لهسایی‌زاده، عبدالعلی. (1375). موانع پژوهش علوم اجتماعی در ایران. رهیافت. شماره 14.
28. مرجائی، سیدهادی. (1396). جامعه‌پذیری دانشگاهی، رویکردها و فرایندها. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
29. مردیها، مرتضی و محبوبه پاک‌نیا. (1396). دانشگاه نخبه، دانشگاه توده. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
30. معیدفر، سعید. (1395). فقدان اجتماع علمی عاملی بر ضعف انسجام اجتماعی. دوماهنامه داخلی جشنواره بین‌المللی فارابی. شماره 29.
31. منصوریان، یزدان. (1390). پایبندی به اخلاق علمی و پیشگیری از فریبکاری در سایه علم. پایگاه تحلیلی خبری لیزنا. سخن هفته. شماره 35. 
32. ویلما، جوسی و اویلی هلنا ایلیوکی. (1395). چشم‌اندازهای فرهنگی آموزش عالی. محمد صفار. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
33. هیوز، مایکل. (1395). مبانی جامعه‌شناسی. مهرداد هوشمند و غلامرضا رشیدی. تهران: انتشارات سمت.
34. Boulton, G. & C. Lucas. (2008). What Are Universities for?. Available at https: //www.researchgate.net/publication/225511003_What_Are_Universities_For
35. Brennan, J.; R. King & Y. Lebeau. (2004). The Role of Universities in the Transformation of Societies; An International Research Project. Synthesis Report. Available at https://pdfs.semanticscholar.org/e42f/ab64590cb909b3112696f1b98c0c36bb2028.pdf
36. Filabi, A. & C. Bulgarella. (2018). Organizational Culture Drives Ethical Behaviour: Evidence from Pilot Studies. pp.1-17. Available at https://www.oecd.org/corruption/integrity-forum/academic-papers/Filabi.pdf.
37. Layzell, D. T. (1999). Higher Education’s Changing Environment. Faculty Productivity. Facts, Fictions, and Issues. 3-37. 
38. Lukovics, M.& B. Zuti. (2017). New Functions of Universities in the XXI. Century: “Fourth Generation” Universities? Available at https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3022727.
39. Mason, R. O; F. M. Mason. & M. J. Culnan. (1995). Ethics of Information Management, Sage Publications. CA: Thousand Oaks.
40. Shanklin, C. (2001). A Faculty Perspective: Intrinsic Research Rewards that Make a Successful Faculty Member Tick. Retrieved 7/13/07 from http://merrill.ku.edu/publications/2001 whitepaper/shanklin.html.