تحلیل تأثیرات اقتصاد لیبرال سرمایه‌داری بر افول سبک زندگی اسلامی در معماری و شهرسازی معاصر ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه معماری دانشگاه قم

چکیده

مسئله‌ای که طی این پژوهش مورد ژرفکاوی قرار می‌گیرد، بررسی چیستیِ تأثیرات نظام اقتصادی لیبرال سرمایه‌داری بر فرایند افول سبک زندگی اسلامی در تحولات کالبدی فضایی معاصر ایران است. بدین منظور از روشی ترکیبی (مرکب از روش مطالعات اسنادی در مقام گردآوری داده‌ها و روش تحلیل محتوای کیفی در مقاوم تحلیل داده‌ها) استفاده شده است. طبق یافته‌های این پژوهش، بسیاری از مسائل مرتبط با افول سبک زندگی اسلامی در معماری و شهرسازی معاصر ایران نظیر ظهور قطب‌بندی و اختلاف طبقاتی در مناطق شهری، بروز معضل حاشیه‌نشینی، افزایش شدید قیمت زمین و بالتبع کوچک‌شدن قطعات تفکیک زمین، عدم امکان اجرای بسیاری از اصول معماری اسلامی نظیر درون‌گرایی و جداکردن اندرونی از بیرونی به‌دلیل کوچک شدن قطعات اراضی مسکونی، تضعیف کیفیت در فضا‌های زیست انسانی و کمّی شدن این فضا‌ها، ترویج مصرف‌گرایی و بالتبع ظهور تغییرات کالبدی گسترده در مراکز تجاری و بسیاری از مسائل دیگر همگی ریشه در تأثیرات نظام اقتصادی لیبرال سرمایه‌داری دارند و لذا یافتن چاره این نوع مسائل و احیاء سبک زندگی اسلامی در نظام کالبدی معاصر ایران، پیش از آنکه نیازمند تجدیدنظر در سیاست‌های کالبدی و نظامات شهرسازی کشور باشد، نیازمند بازنگری عمیق و جدی در نظامات کلان اقتصادی کشور است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing Effects of Liberal Capitalist Economy on Collapse of Islamic Lifestyle in Contemporary Iranian Architecture and Urbanism

نویسنده [English]

  • Mohammad Manan Raisi
Associate Professor, Department of Architecture, University of Qom
چکیده [English]

This paper intends to conduct an in-depth analysis of the effects of liberal capitalist economy on the procedural collapse of Islamic lifestyle in contemporary Iranian physical and spatial changes through a combined method (the method of documentary studies in data collection and the method of qualitative content analysis in data analysis). Findings of this paper show that the majority of issues related to the fall of Islamic lifestyle in contemporary Iranian architecture and urbanism such as the emergence of polarization and social class inequality in urban areas, suburbanization problem, sharp rise in land prices and consequently dwindling of land plots, failure to implement majority of Islamic architectural principles such as internalization and separation of inner quarter from outer quarter due to small size of residential units, reduced quality in living spaces and prioritization of quantity in these spaces, publicizing consumerization and consequently, emergence of extensive architectural changes in shopping centers plus a host of other issues have their roots in effects of liberal capitalist economic system. Therefore, finding a solution to these types of issues and reviving the Islamic lifestyle in the contemporary physical system of Iran requires a deep and serious revision of the country's macroeconomic systems before it requires a revision of the country's physical policies and urban planning systems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Lifestyle
  • Liberal Capitalism
  • Contemporary Iranian Architecture and Urbanism
  • City Structure
  • Housing
1. قرآن کریم.
2. اژدری، عباس. (1325). مسئله تهیه مسکن در تهران و شهرستان‌ها. مجله آرشیتکت. شماره 2.
3. اژدری، عباس. (1326). ساخت خانه‌های ارزان در ایران. مجله آرشیتکت. شماره 4.
4. الشیخلی، صباح ابراهیم‌سعید. (1976). الاصناف فی العصر العباسی نشئت‌ها و تطورها. بغداد: وزارت الأعلام.
5. الطوسی، محمدبن‌حسن. (1407 هـ.ق). تهذیب الاحکام. جلد 7. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
6. ایمان، محمدتقی و محمودرضا نوشادی. (1390). تحلیل محتوای کیفی. مجله عیار پژوهش در علوم انسانی. شماره 6.
7. امانپور، سعید و مهیار سجادیان. (1396). لیبرالیسم و شهر، کنکاشی بر نسبت لیبرالیسم و برنامه‌ریزی شهری. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس. شماره 32.
8. ایمانی شاملو، جواد و مجتبی رفیعیان. (1395). قدرت و بازتعریف نظریه برنامه‌ریزی شهری (با تأکید بر دیدگاه اقتصاد سیاسی فضا). فصلنامه راهبرد. شماره 80.
9. بحرینی، سیدحسین. (1378). تجدد فراتجدد و پس از آن در شهرسازی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
10. برقى، احمدبن‌محمد. (1371). المحاسن‏. قم: دارالکتب‌الإسلامیه.
11. بهشتی، سیدمحمد. (1395). خانه (از آغاز پهلوی اول تا دهه چهل شمسی). مجله مطالعات معماری ایران. شماره 10.
12. تبریزی، منصوره. (1393). تحلیل محتوای کیفی از منظر رویکرد‌های قیاسی و استقرایی. فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 64.
13. جوادی‌آملی، عبدالله. (1389). انتظار بشر از دین. قم: مرکز نشر اسراء.
14. جوادی‌آملی، عبدالله. (1384). ویژگی نظام اسلامی. مجله پاسدار اسلام. شماره 284.
15. حاتمی‌نژاد، حسین و امین فرجی‌ملائی. (1392). نئولیبرالیسم و تأثیر آن بر فضای شهری (مطالعه موردی: شهر‌های انگلستان). مجله سپهر. شماره 85.
16. خورسند، منوچهر. (1326). خانه‌های ارزان کوی 400 خانه. مجله آرشیتکت. شماره 4.
17. داداش‌پور، هاشم؛ بهرام علیزاده و فرامرز رستمی. (1394). تبیین چارچوب مفهومی عدالت فضایی در برنامه‌ریزی شهری با محوریت مفهوم عدالت در مکتب اسلام. مجله نقش جهان. دوره 5. شماره 1.
18. رئیسی، محمدمنان. (1395). تحلیلی میان رشته‌ای از تحولات کالبدی فضایی بازار‌ها و مراکز تجاری معاصر ایران با تأکید بر متون دینی. مجله مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی. دوره هشتم. شماره 2.
19. رئیسی، محمدمنان و اسماعیل رئیسی. (1394). جستاری در سنجش توسعه یافتگی نواحی شهر شیراز. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. شماره 21.
20. رئیسی، محمدمنان. (1397). معماری و شهرسازی مطابق با سبک زندگی اسلامی (از تشریح وضع مطلوب تا تحلیل وضع موجود). قم: انتشارات دانشگاه قم.
21. سیدرضی، محمدبن‌حسین‏. (1414ق). نهج‌البلاغه. قم: انتشارات هجرت.
22. شکویی، حسین. (1373). دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری. جلد اول. تهران: انتشارات سمت.
23. شکویی، حسین. (1382). اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا. جلد دوم. تهران: گیتا‌شناسی.
24. عاملی، جعفرمرتضی. (1391). شهر اسلامی. مشهد: انتشارات بوی شهر بهشت.
25. کاتوزیان، محمدعلی. (1372). اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی. محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
26. کلینی، محمدبن‌یعقوب. (1369). الکافی. جلد 5. چاپ چهارم. تهران: دارالکتب‌الإسلامیه.
27. گارودی، روژه. (1374). گورکن‌ها یک هشدار نوین به زندگان (نقد نظم نوین جهانی). علی‌اکبر کسمائی. تهران: اطلاعات.
28. مهدوی‌کنی، محمدسعید. (1386). مفهوم سبک زندگی و گستره آن در علوم اجتماعی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی. سال اول. شماره 1.
29. ماندل، ارنست. (1359). علم اقتصاد. هوشنگ وزیری. تهران: انتشارات خوارزمی.
30. ناری‌قمی، مسعود. (1395). پیدایش الگوی عام توده‌گذاری یک‌طرفه در مسکن شهری ایرانی (تحلیلی بر تحول تغییر نسبت توده و فضا در مسکن معاصر ایران). پژوهش منتشر نشده.
31. واعظی، احمد. (1384). جان راولز از نظریه عدالت تا لیبرالیسم سیاسی. قم: بوستان کتاب.
32. Harvey, D. (2007). Neoliberalism and the City. Studies in Social Justice. Vol. 1. No. 1.
33. Panerai, P. & J. C. Depaule. (2004). [Formes Urbaines. English] Urban Forms: the Death and Life of the Urban Block. English Edition and Additional Material: Ivor Samuels. Oxford: Architectural Press. 
34. Rawls, J. (1971). A Theory of Justice. Cambridge: Massachusetts.
35. Rodrik, D. (2002). After Neoliberalism, What?. May. 23-24.
36. Rosengren K. E. (1981). Advances in Scandinavia Content Analysis: An Introduction. In Advances in Content Analysis. Beverly Hills. CA: Sage.
37. Thurow, L. (1996). The Future of Capitalism: How Today’s Economic Forces will Shape Tomorrow’s World. London: Nicholas Brealey.
38. http://itiss.ir
39. http://sdi.tehran.ir
40. https://www.arel.ir
41. http://www.iichs.ir