واکاوی روش‌های ارزیابی مطالعات ملی آینده‌نگاری علم و فنّاوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فنّاوری اطلاعات ایران (ایرانداک)

چکیده

آینده‌نگاری یکی از مؤثرترین ابزار‌های تدوین استراتژی‌ها و سیاست‌های بلندمدت با هدف توسعه پایدار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و نیازمند صرف وقت، منابع انسانی و مالی فراوان است. ارزیابی آینده‌نگاری نیز جزء اساسی هر برنامه آینده‌نگاری است چرا که یک چارچوب یا ساختار هدفمند برای کمک به بدنه دانش آینده‌نگاری فراهم میکند. بدون این چارچوب هیچ راهی برای توصیف عینی فعالیت‌های آینده‌نگاری، یا ابزاری برای مقایسه، پایش و یادگیری از این فعالیت‌ها وجود نخواهد داشت. بررسی پیشینه ارزیابی آینده‌نگاری نشان می‌دهد، هیچ اجماع نظری میان پژوهشگران در مورد چارچوب‌های ارزیابی آینده‌نگاری وجود ندارد. بنابراین، هدف پژوهش حاضر توسعه چارچوبی جامع و روش‌شناسانه برای ارزیابی آینده‌نگاری ملی علم و فنّاوری بر مبنای تحلیل نظام‌مند تجربیات نظری و بهره‌گیری از مطالعه اسنادی است. براساس نتایج به‌دست‌آمده، وجود دو نگرش منطقی و سیستمی، جامعیت یک چارچوب ارزیابی آینده‌نگاری را تضمین می‌نماید. چارچوب ارزیابی پیشنهادی بر پایه نگرش منطقی شامل معیارهایی نظیر کارایی، تناسب و اثربخشی و بر پایه نگرش سیستمی شامل معیارهایی نظیر افزونگی رفتاری و تأثیرگذاری سیاستی است. سپس، با استفاده از چارچوب مذکور، تعدادی از تجربیات ارزیابی آینده‌نگاری کشورها، تحلیل و بررسی شد و این نتیجه به دست آمد که در اغلب آنها نگرش منطقی حاکم بوده و معیار‌ها و سنجه‌های نگرش سیستمی در آنها کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

science and technology’s national foresight A Study of Methods for Evaluation of National Studies of Science and Technology Foresight

نویسنده [English]

  • Leila Namdarian
Assistant Professor of Iranian Research Institute for Information Science and Technology (Irandac)
چکیده [English]

Foresight is one of the most effective tools for development of long-term strategies and policies aiming at sustainable economic, political, and social development that requires a huge amount of time as well as human and financial resources. The evaluation of foresight too is a fundamental part of any foresight plan, for it provides a goal-oriented framework or structure to help the body of foresight discipline. Without this framework, there will be neither any other way for the objective description of foresight activities, nor a tool for comparison, monitoring, and learning from these activities. A review of the literature on evaluation of foresight shows that there is no theoretical consensus among researchers about the frameworks for the evaluation of foresight. Therefore, the objective of this paper is develop a comprehensive methodological framework for evaluation of science and technology’s national foresight based on a systematic analysis of theoretical experiences and utilization of documental studies. The results of the study show that the existence of two attitudes, that is, logical and systemic, would guarantee the comprehensiveness of a foresight evaluation framework. The proposed framework, based on the logical attitude, includes certain criteria such as efficiency, proportionality, and effectiveness. Based on the systemic attitude, the proposed framework includes certain criteria such as behavioral redundancy and policy effectiveness. Through the said framework, some countries’ experiences of foresight evaluation have been studied and analyzed in this research. The results show that logical attitude was predominant in most of them, while systemic criteria and items had received lesser attention.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Science and Technology Foresight
  • Evaluation
  • Linear Attitude
  • Systematic Attitude

مراجع

1. آینده‌بان. (1393). آینده‌پژوهی ایران  1393. قابل دسترسی در file: ///C: /Users/UA/Downloads/Ayandeban%20Iran1393%20 (1).pdf 
2. آینده‌بان. (1394). آینده‌پژوهی ایران 1394. قابل دسترسی در file: ///C: /Users/UA/Downloads/Ayandeban%20Iran1394%20 (1).pdf 
3. آینده‌بان (1395). آینده‌پژوهی ایران 1395. قابل دسترسی درhttp: //www.ayandeban.ir/iran1395/ 
4. حافظ‌نیا، محمدرضا. (1377). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. چاپ اول. تهران: سمت.
5. حسنوی، رضا؛ قدیر نظامی‌پور؛ علیرضا بوشهری؛ عادل آذر و سعید قربانی. (1392). طراحی مدل تأثیر آینده‌نگاری بر سیاست‌گذاری علم، فنّاوری و نوآوری در سطح ملی با استفاده از روش مدل‌یابی معادلات ساختاری.‌ سیاست علم و فنّاوری. سال 6. شماره 1.
6. حسینی، مریم. (1394). معرفی گروه‌های کانونی و کاربرد آن در تحقیقات. تهران: انتشارات و اطلاع‌رسانی مرکز پژوهش و سنجش افکار.
7. خاکی، غلامرضا. (1383). روش تحقیق در مدیریت. تهران: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.
8. خورشید، صدیقه و رضا رنجبر. (1389). تحلیل استراتژیک، تدوین و انتخاب استراتژی مبتنی بر ماتریس SWOT و تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه فازی. مدیریت صنعتی دانشگاه علوم انسانی آزاد اسلامی واحد سنندج. سال 5. شماره12.
9. دبیرخانه برنامه ملی آینده‌نگاری علم و فنّاوری (1396). برنامه ملی آینده‌نگاری علم و فنّاوری. قابل دسترسی در http: //iranforesight.ir/
10. شرطان، رضا. (1395). «مقدمه‌ای بر محک‌زنی. تهران: گروه مطالعات راهبردی شرکت توانیر.» قابل دسترسی در http: //www.edca.ir/Files/3540.pdf
11. صادقی‌فسایی، سهیلا و ایمان عرفان‌منش. (1394). پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی. فصلنامه راهبرد فرهنگ. سال 29. شماره 1.
12. عضدانلو، حمید. (1388). آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی. چاپ سوم. تهران: نشر نی.
13. مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور. (1389). گزارش نهایی فعالیت‌های انجام‌شده فاز اول مرحله تخست طرح تحقیقی: پایلوت آینده‌نگاری مناسب‌ترین فنّاوری‌های ایران 1404 (پامفا 1404).
14. مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری. (1396). آینده‌پژوهی ایران 1396. قابل دسترسی در www.css.ir
15. مولایی، محمدمهدی و حامد طالبیان. (1394). آینده‌پژوهی مسائل ایران با روش تحلیل ساختاری. فصلنامه مجلس و راهبرد. سال 23. شماره 86.
16. نامداریان، لیلا؛ علیرضا حسن‌زاده و مهدی مجیدپور. (1393). ارزیابی تأثیر آینده‌نگاری بر سیاست‌گذاری علم، فنّاوری و نوآوری. مدیریت نوآوری. سال 3. شماره 2.
17. یونیدو. (2005). راهنمای آینده‌نگاری یونیدو (سازمان و روش‌ها). سونیا شفیعی اردستانی و همکاران. جلد اول. تهران: مؤسسه آموزشی تحقیقاتی صنایع دفاعی.
18. Alsan, A. & M. A. Oner. (2004). Comparison of National Foresight Studies by Integrated Foresight Management Model. Futures. 36(8). 889-902.
19. Amanatidou, E. (2011). Grand Challenges–A New Framework for Foresight Evaluation. In Eu-Spri Conference Papers. September. Manchester.
20. Amanatidou, E. & K. Guy. (2008). Interpreting Foresight Process Impacts: Steps Towards the Development of a Framework Conceptualizing the Dynamics of ‘Foresight Systems’. Technological Forecasting and Social Change. 75(4).
21. Baccarini, D. (1999). The Logical Framework Method for Defining Project Success. Project Management Journal. 30(4).
22. Barre, R. & M. Keenan. (2006). Evaluation, Impact and Learning. Proceeding of the Fta Conference. 18 September. Seville.
23. Calof, J. & J. E. Smith. (2010). Critical Success Factors for Government-Led Foresight. Science and Public Policy. 37(1). 31-40.
24. Cuhls, K. & L. Georghiou. (2004). Evaluating a Participative Foresight Process: Futur-The German Research Dialogue. Research Evaluation. 13(3).
25. Dalkir, K. & J. Liebowitz. (2011). Knowledge Management in Theory and Practice. 2-Nd Ed. Mit Press.
26. De Smedt, P. (2013). Interactions Between Foresight and Decision-Making. Participation and Interaction in Foresight: Dialogue, Dissemination and Visions. Edward Elgar Publishing: Incorporated.
27. Georghiou, L. (2003). Evaluating Foresight and Lessons for Its Future Impact. In Second International Conference on Technology Foresight. February. Tokyo.
28. Georghiou, L.; B. Clarysse. & G. Steurs. (2004). Making the Difference’: the Evaluation of Behaviour Aladditionality’of R&D Subsidies. Iwt.
29. Georghiou, L. & M. Keenan. (2006). Evaluation of National Foresight Activities: Assessing Rationale, Process and Impact. Technological Forecasting and Social Change. 73(7).
30. Georghiou, L.; H. Acheson; J. Cassingena Harper; G. Clar. & K. Klusacek. (2008).Evaluation of the Hungarian Technology Foresight Program (Tep). Report of an International Panel. Hungary.
31. Grim, T. (2009). Foresight Maturity Model (Fmm): Achieving Best Practices in the Foresight Field. Journal of Futures Studies. 13(4).
32. Habegger, B. (2010). Strategic Foresight in Public Policy: Reviewing the Experiences of the UK, Singapore, and the Netherlands. Futures. 42(1). 49-58
33. Havas, A. (2005). Terminology and Methodology for Benchmarking Foresight Programmes. Available at ssrn 1735023.hanghary:Academy of Sciences.file:///c:/users/ua/downloads/ssrn-id1735023.Pdf. (Accessed April 23, 2016).
34. Havas, A.; D. Schartinger. & M. Weber. (2010). The Impact of Foresight on Innovation Policy-Making: Recent Experiences and Future Perspectives. Research Evaluation. 19(2).
35. Halla, F. )2007 (. A Swot Analysis of Strategic Urban Development Planning: the Case of Dar es Salaam City in Tanzania. Habitat International. 31(1).
36. Höchtl, J.; P. Parycek. & R. Schöllhammer. (2016). Big Data in the Policy Cycle: Policy Decision Making in the Digital Era. Journal of Organizational Computing and Electronic Commerce. 26(1-2). 147-169. 
37. Johnston, R. (2012). Developing the Capacity to Assess the Impact of Foresight. Foresight-The Journal of Future Studies, Strategic Thinking and Policy. 14(1). 56-68
38. Lundberg, F. C. (2006). Evaluation: Definitions, Methods and Models. –An Itps Framework. Available at: https: //www.tillvaxtanalys.se/download/18.1af15a1f152a3475a818975/1454505626167/evaluation+definitions+methods+and+models-06.Pdf (Accessed on June21, 2017).
39. Makarova, E. & A. Sokolova. (2014). Foresight Evaluation: Lessons From Project Management. Foresight. 16(1).
40. Meissner, D. (2012). Results and Impact of National Foresight-Studies. Futures. 44(10). 905-913.
41. Meissner, D.; L. Gokhberg. & A. Sokolov. (Eds.). (2013). Science, Technology and Innovation Policy for the Future: Potentials and Limits of Foresight Studies. Springer Science & Business Media.
42. Popper, R. (2008). How Are Foresight Methods Selected?. Foresight. 10(6).
43. Popper, R.; L Georghiou; M. Keenan & I. Miles. (2010). Evaluating Foresight: Fully-Fledged Evaluation of Colombian Technology Foresight Programme. Santiagode Cali: Universidaddel Valle.
44. Popper, R.; M. Keenan & J. Medina. (2010). Evaluating Foresight – the Colombian Case. Foresight. 119(1).
45. Rader, M. (2003). Hungary–Hungarian Foresight Program Me (Tep) 1997/99. Fistera Report Wp, 1. Review and Analysis of National Foresight. D1.1 HU – Case Study.
46. Saritas, O.; E. Taymaz. & T. Tumer. (2007). Vision 2023: Turkey’s National Technology Foresight Program: A Conceptualist Analysis and Discussion. Technological Forecasting and Social Change. 24(8).
47. Thayer, T. (2012). Foresight and Policy-Making – Addressing the Need Fortheoretical Frameworks. http://www.education4site.org/blog/2011/foresight_and_p/ (Accessed July 19. 2016).
فصلنامه علمی پژوهشی راهبرد فرهنگ
دوره 13، شماره 49
خرداد 1399
صفحه 37-76

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار