خوانش بوردیویی تجربه‌زیسته نابرابری در میدان دانشگاه با تأکید بر خشونت نمادین؛ مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علامه طباطبائی

2 کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

نابرابری و تبعیض از مقولات مورد توجه در مطالعات علوم انسانی است؛ هدف این پژوهش تفسیری جامعه‌شناسانه، از پدیده نابرابری، در تجربه زیسته دانشجویان بهره‌مند از سرمایه کمتر فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و نمادین در دانشگاه علامه طباطبایی است. چارچوب مفهومی پژوهش بر پایه چشم‌انداز بوردیو و روش‌شناسی آن، مبتنی بر منطق استفهامی است. در این‌راستا، 24 نفر دانشجوی دختر و پسر مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، بر مبنای معیارهای شمول، هدفمندانه انتخاب و مورد مصاحبه نیمه‌ساختاریافته قرار داده‌ شدند. در پی مضمون‌بندی داده‌ها و مفاهیم توصیفی موجود در مصاحبه‌ها با استفاده از روش تحلیل محتوای هدایت‌شده سیوفانگ و شنون، دوازده مضمون اصلی بدین شرح برساخت گردیدند: انقطاع دیروز، تعلیق امروز، بیم فردا، سقوط رؤیا، مصلوب رسوایی‌هراسی، وخامت ملامت، نهایت حقارت، ناظر فرهنگ‌ تزریقی، ادای تزویری، تخدیر با بداهت در سایه بلاهت، هزیمت برگرفته از طرد اجتماعی، مغبون متنعمین بهره‌بردار، مطرود ذائقه‌سازان ساختار، بازنده نازپروردگان سرخوش، گریزان از مخدره هوش و گوش، بی‌اعتنا به محصول کارخانه‌ عقیده‌ساز، رقیب عمله‌ نرمالیزاسیون. از مهم‌ترین نتایج پژوهش، یکی این است که رتق‌ و فتق پدیده نابرابری در میدان آموزش، متوقف بر امعان‌نظر برنامه‌ریزان فرهنگی دانشگاه به پیامدهای سوء برخاسته از غلبه فرهنگی جریان‌های واجد سرمایه بیشتر اقتصادی و فرهنگی در میدان دانشگاه است؛ پیامدهایی که غالباً از دیالکتیک عادت‌واره‌های اساتید و گروه‌های دانشجویان همساز با آنها ناشی شده‌اند. دموکراتیزاسیون میدان آموزش با هدف بسط عادلانه‌تر میدان آموزش، پیشنهاد اساسی این پژوهش خطاب به سیاست‌گذاران فرهنگی و آموزشی نظام دانشگاهی است. 
 از مهم‌ترین نتایج پژوهش، یکی این است که رتق‌ و فتق پدیده نابرابری در میدان آموزش، مزید بر پایش کمّی و پوزیتیویستی شاخص‌ها و معیارهای عینی تعریف‌شده، متوقف بر امعان نظر به پیامدهای سوء برخاسته از تغلب فرهنگی جریان‌های واجد سرمایه بیشتر اقتصادی و فرهنگی در میدان دانشگاه است؛ پیامدهایی که غالباً از دیالکتیک عادت‌واره‌های اساتید و گروه‌های دانشجویان همساز با آنها ناشی شده‌اند. دموکراتیزاسیون میدان آموزش با هدف بسط عادلانه‌تر میدان آموزش، پیشنهاد اساسی این پژوهش خطاب به سیاست‌گذاران فرهنگی و آموزشی نظام دانشگاهی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Bourdieu’s Reading of the Lived Experience of Inequality in the Field of University with an Emphasis on Symbolic Violence

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Ekhlasi 1
  • Abolghasem Fatehi Dehaghani 1
  • Parviz Haidarpour 2
1 Assistant Professor of Allameh Tabatabai University
2 Master of Sociology, Allameh Tabatabai University
چکیده [English]

Inequality and discrimination are highly debated issues in humanities studies. This research study intends to present a sociological interpretation of inequality phenomenon in the lived experience of students enjoying lesser cultural, economic, social and symbolic capital in Allameh Tabatabaei University. The conceptual framework of this work is based on Bourdieu’s outlook and its methodology based on the interrogative logic. To that end, 24 BA and MA male and female students were selected on the basis of inclusive and purposeful criteria and underwent semi-structured interviews. Upon thematization of data and descriptive concepts in the interviews with the aid of Hsiu-Fang & Shannon’s directed content analysis method, Twelve main themes were constructed as follows: yesterday’s cessation, today’s suspension, tomorrow’s concerns, collapse of dreams, chained in scandal-phobia, serious state of rebuke, end of humility, observer of injected culture, falsified performance, improvised stupefaction in light of foolishness, defeat coming from social rejection, cheated by those living in pleasure, rejected by the tastemakers of the structure, loser of the happy pampered, avoiding the drug of intelligence and ears, neglecting fabricator of faiths, and rival to proponent of normalization. One of the outstanding findings of the study is this that handling the phenomenon of inequality in the field of education, depends upon cultural planners of the university paying attention to adverse consequences resulting from cultural dominance of groups with more economic and cultural capital in the university field, the sort of phenomena chiefly coming from habitus dialectics of university professors and empathetic student groups. Democratization of educational field with the aim of fair expansion of this field is what this paper suggests to cultural and educational policymakers of the academic system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bourdieu
  • Experience of Inequality
  • Field of University
  • Dominance
  • Sociology of Culture
1. ابونوری، اسمعیل و علیرضا محمدی. (1396). بررسی اثر سیاست‌های اقتصادی بر نابرابری فرصت‌های آموزشی در ایران. فصلنامه تعلیم و تربیت. دوره 33. شماره 132.
2. ادریسی، افسانه؛ احسان رحمانی خلیلی و سیده نرگس حسینی امین. (1391). سرمایه فرهنگی خانواده و ذائقه فراغتی دانشجویان با رویکرد نظری بوردیو (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه تهران). جامعه‌شناسی مطالعات جوانان. دوره 2. شماره 5.
3. اکبرپور زنگلانی، محمدبافر؛ حسین زارع؛ محمود اکرامی و حمید ملکی. (1395). ارتباط ساختار اجتماعی آموزش، وضعیت اقتصادی اجتماعی و سرمایه فرهنگی خانواده با درگیری تحصیلی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان آموزش از راه دور و حضوری. روان‌شناسی تربیتی. دوره 12. شماره 40. 
4. بلالی، اسماعیل و سیده‌فاطمه محبی. (1397). چالش‌های نظام آموزش عالی در موضوع قومیت و راهبردهای سیاست‌گذاری. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران. دوره هفتم. شماره 3. (پیاپی 27). 
5. بوردیو، پی‌یر. (1387). گفتارهایی درباره ایستادگی در برابر نولیبرالیسم. علیرضا پلاسید. تهران: نشر اختران.
6. بوردیو، پی‌یر. (1388). درسی درباره درس. ناصر فکوهی. تهران: نشر نی.
7. بوردیو، پی‌یر. (1391). تمایز؛ نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی. حسن چاوشیان. تهران: نشر ثالث.
8. بوردیو، پی‌یر. (1393). نظریه کنش: دلایل عملی و انتخاب عقلانی. مرتضی مردیها. انتشارات نقش و نگار.
9. بوردیو، پی‌یر. (1396). انسان دانشگاهی. حسن چاوشیان. تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب پارسه.
10. تبریزی، منصوره. (1393). تحلیل محتوای کیفی از منظر رویکردهای قیاسی و استقرایی. علوم اجتماعی. دوره 21. شماره 64. 
11. جلایی‌پور، حمیدرضا و جمال محمدی. (11387). نظریه‌های متأخر جامعه‌شناسی. تهران: نشر نی.
12. جنکینز، ریچارد. (1385). پیر بوردیو. لیلا جو افشانی و حسن چاوشیان. تهران: نشر نی. چاپ اول.
13. خندان، محمد. (1388). مطالعه و سرمایه نمادین؛ تأملی درباره اقتصاد کنش‌های مطالعه در فضای اجتماعی مدرن. کلیات کتاب ماه. شماره 11. پیاپی 143. 
14. ژیانپور، مهدی؛ آرش حسن‌پور و علی‌رضا نیلی. (1392). کشاکش رشته‌ها در میدان دانشگاهی (مقایسه‌ سرمایه‌ فرهنگی رشته‌های چهارگانه‌ دانشگاه دولتی اصفهان). جامعه شناسی کاربردی. 24(3). 
15. ژیژک، اسلاوی. (1389). خشونت پنج نگاه زیر چشمی. علیرضا پاک‌نهاد. تهران: نشر نی
16. سلماسی‌زاده، محمد؛ محمد عباس‌زاده و آمنه امیری. (1397). توسعه جنسیتی در دوره پهلوی اول با تأکید بر فرصت‌های تحصیلی زنان. دوفصلنامه جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه. سال هفتم. شماره اول. 
17. شارع‌پور، محمود؛ تقی آزادارمکی و علی عسکری. (1388). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی با مدارا در بین دانشجویان دانشکده‌های علوم اجتماعی دانشگاه‌های تهران و علامه طباطبایی. مجله جامعه‌شناسی ایران. 10(1). 
18. شربتیان، محمدحسن و زهرا اسکندری. (1394). تحلیل جامعه‌شناختی شاخص‌های سرمایه فرهنگی و عوامل مؤثر بر آن؛ مطالعه موردی دانشجویان دختر دانشگاه‌های پیام‌نور و آزاد اسلامی قاین. مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان. دوره 10. شماره 2. 
19. شویره، کریستین و اولیور فونتن. (1385). واژگان بوردیو. مرتضی کتبی. تهران: نشر نی.
20. شیرکرمی، جواد و سعید بختیارپور. (1393). ارزیابی نابرابری‌ها در دستیابی به فرصت‌های آموزشی: با مطالعه موردی مقطع ابتدایی شهرستان دهلران درسال تحصیلی91-1390. آموزش و ارزشیابی. (26)7.
21. صالحی امیری، سیدعلیرضا و آرزو باباشمس. (1394). سنجش سرمایه اجتماعی در میان دانشجویان. مدیریت فرهنگی. شماره 1. پیاپی27.
22. صالحی امیری، سیدعلیرضا؛ علی‌اکبر رضایی و غزاله ازناوزاد. (1393). بررسی تأثیر سرمایه فرهنگی بر تولیدات علمی دانشجویان. مطالعات توسعه اجتماعی فرهنگی. دوره 3. شماره 1. 
23. عبدی، حمید؛ سیدابراهیم میرشاه‌جعفری؛ محمدرضا نیلی و سعید رجایی‌پور. (1396). تبیین برنامه درسی آینده‌ در راستای تحقق چشم‌اندازها و رسالت‌های آموزش عالی ایران در افق 1404. دو فصلنامه مطالعات برنامه درسی آموزش عالی. شماره 16.
24. علیزاده، اعظم و پروانه دانش. (1396). تحلیل جامعه‌شناختی سهمیه‌بندی جنسیتی در آموزش عالی ایران. مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان. سال 15. شماره 1. 
25. علی‌بابایی، یحیی؛ سیدضیاء هاشمی و محمود تیموری. (1396). تحلیل و واکاوی روند شکل‌گیری سرمایه فرهنگی معلمان در میدان آموزش و پرورش؛ مورد مطالعه: معلمان شهرستان بیرجند. مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. (3)10. 
26. غریبی، حسن. زلیخا قلی‌زاده و جلال غریبی. (1389). پیش‌بینی سرمایه اجتماعی دانشجویان بر اساس متغیرهای زمینه‌ای. تحقیقات مدیریت آموزشی. (2)2. 
27. فاتحی، ابوالقاسم و ابراهیم جلال. (1392). عوامل مؤثر بر سرمایه اجتماعی (مورد مطالعه: دانش‌آموزان دختر پیش‌دانشگاهی شهر شیراز). برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی. (14)4.
28. فکوهی، ناصر. (1396). غنای فرهنگی و دموکراتیزه شدن اجتماعی. برگرفته از پایگاه اینترنتی روزنامه اعتماد. به نشانی: http: //www.etemadnewspaper.ir/fa/main/detail/72005
29. قاسمی، یارمحمد و احسان نامدارجویمی. (1392). بررسی رابطه سرمایه فرهنگی وسرمایه نمادین فرهنگی (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه دولتی ایلام). فصلنامه علمی فرهنگ ایلام. دوره 15. شماره 44 و 45. 
30. ماترسکا، کاتارزینا. (1384). کتابداران در عصر دانش. محمدرضا سلیمانی. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات. شماره 3 و 4. پیاپی44. 
31. محمدی، فردین. (1397). سرمایه فرهنگی و هویت جمعی. مطالعه پیمایشی دانشجویان دانشگاه کردستان. راهبرد فرهنگ. دوره 11. شماره 44. 
32. محمدی، فردین. (1398الف). تصریح روش‌شناسی ساختارگرایی تکوینی پیر بوردیو. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران. دوره 9. شماره 4.
33. محمدی، فردین. (1398ب). دیدگاه بوردیو در باب میدان آموزش؛ فراسوی دیدگاه‌های تضاد و کارکردگرایی. پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت. 9(1). 
34. محمدی، فردین؛ محسن نوغانی دخت‌بهمنی؛ مهدی کرمانی و کمال خالق‌پناه. (1397). میدان آموزش به‌مثابه وابسته کارکردی غیرقابل اعتنا؛ مورد مطالعه تحلیل جایگاه میدان آموزش ایران در میدان قدرت. مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. (2)10. 
35. نبی‌زاده سرابندی، سیما. (1384). بی‌عدالتی در فرصت‌های آموزشی استان سیستان و بلوچستان. پژوهش زنان. دوره 3. شماره 3.
36. نجاری، مهدی و محمد حسنی. (1397). تحلیل نابرابری فرصت‌های دسترسی به آموزش عالی؛ مورد مطالعه: شهرستان‌های استان آذربایجان غربی. مطالعات برنامه ریزی آموزشی. (14)7.
37. نقیب‌زاده، احمد و مجید استوار. (1391). بوردیو و قدرت نمادین. فصلنامه سیاست. (2)42. 
38. مؤید حکمت، ناهید. (1392). درآمدی بر رویکرد روش‌شناختی پیر بوردیو به مفهوم سرمایه فرهنگی. جامعه‌پژوهی فرهنگی. شماره اول. 
39. David, Mariam E. (2015). Women and Gender Equality in Higher Education?. Education Sciences. No. 5. 10-25. DOI: 10.3390/educsci5010010
40. Gavreliuc, D. & A. Gavreliuc. (2014). Symbolic Capital and Cultural Dimensions in Romanian Educational Organizations. Social and Behavioral Sciences. No. 127. 
41. Herr, K. & G. Anderson. (2003). Violent Youth or Violent Schools? A Critical Incident Analysis of Symbolic Violence. International Journal of Leadership in Education, Theory and Practice. Vol. 6. No. 4.
42. Hughes, C. (2019). Addressing Violence in Education: from Policy to Practice. Prospects. No. 48. DOI.org/10.1007/s11125-019-09445-1.
43. Nairz-Wirth, E.; K. Feldmann. & J. Spiegl. (2017). Habitus Conflicts and Experiences of Symbolic Violence as Obstacles for Non-Traditional Students. European Educational Research Journal. 16(1). 12-29.
44. Riscal, S. A.; J. R. Riscal. & A. M. Stabelini. (2016). The Invisible Violence: Symbolic Violence, and Relations of Sociability in Brazilian Schools. Journal of Education and Human Development. Vol. 5. No. 4. 237-244.
45. Roumbanis, L. (2019). Symbolic Violence in Academic Life: A Study on How Junior Scholars are Educated in the Art of Getting Funded. Minerva. No. 57. 197–218. DOI.org/10.1007/s11024-018-9364-2.
46. Tannock, S. (2008). The Problem of Education-Based Discrimination. British Journal of Sociology of Education. Vol. 29. No. 5. pp.439-449. DOI: 10.1080/01425690802326846.