موانع و چالش‌های فرهنگ نقد در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی؛ واکاوی تجارب زیسته دانشجویان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه کاشان

چکیده

رویکرد حاکم بر این پژوهش، کیفی است و با مشارکت 28 نفر از دانشجویان سال آخر (نیمسال هفتم و هشتم) رشته‌های علوم انسانی که از طریق روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شده بودند، انجام گرفته است. شواهد و اطلاعات مورد نظر با استفاده از مصاحبه‌های عمیق نیمه‌ساختار یافته جمع‌آوری و از طریق روش هفت مرحله‌ای کلایزی مورد تجزیه و تحلیل و تفسیر قرار گرفتند. یافته‌های حاصل از بررسی تجارب و ادراکات دانشجویان در مورد فرهنگ نقد نشان داد که مجموعاً این حوزه فرهنگی مهم در دانشگاه‌ها با دو نوع مانع اصلی یعنی چالش‌های فرادانشگاهی و موانع درون‌دانشگاهی مواجه است. چالش‌های فرادانشگاهی، تأثیر واقعیات و شرایط کلان اجتماعی و فرهنگی جامعه بر فرهنگ نقد در دانشگاه و ادراک آن توسط دانشجویان را مورد توجه قرار می‌دهند و موانع درون‌دانشگاهی، شامل عوامل آموزشی و متغیر‌های مرتبط با محیط داخلی دانشگاه‌ها در این زمینه است. تلاش منسجم و برنامه‌ریزی‌شده جهت مقابله با موانع یادشده می‌تواند بستر‌های لازم برای نقش آفرینی دانشگاه‌ها در حوزه‌های مختلف به‌ویژه عرصه فرهنگی، فکری و اجتماعی را فراهم کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Obstacles and Challenges of the Criticism Culture in the University and Institutes of Higher Education: A Study of the Students’ Lived Experiences

نویسنده [English]

  • Mohammad Amini
Associate Professor, Department of Education, Kashan University
چکیده [English]

This research follows a qualitative approach. The participants were 28 students of the final year of bachelor program (seventh and eighth semesters), studying in the faculty of humanities. They were selected through targeted sampling method. The necessary data was collected through semi-organized in-depth interviews and analyzed and interpreted through Colaizzi’s seven phase method. The findings of the research regarding the students’ experiences and understanding of the culture of criticism showed that overall, this crucial cultural field faces two main obstacles in the universities, i.e. extra-university challenges and obstacles within the university itself. The extra-university challenges deal with the effect of social and cultural realities and major conditions on the criticism culture in the university and the understanding of the students of those effects. The obstacles within the university include educational factors and the variables related to the university environment in this regard. Integrate, planned endeavors to face the said obstacles can create the necessary grounds for active role of the universities in different fields, particularly in cultural, intellectual and social arenas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Culture
  • Criticism
  • Criticism Culture
  • University
ابراهیمی، روناک؛ فریبا عدلی و گلنار مهران. (1394). نقش فرهنگ دانشگاهی بر دانش‌آفرینی از دیدگاه صاحب‌نظران نظام آموزش عالی. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. 21(1)
2. ابوالقاسمی، محمدجواد. (1391). اخلاق نقد فرهنگی و فرهنگ نقد اخلاقی. فصلنامه اخلاق زیستی. 2(3). 
3. ادیب حاج‌باقری، محسن؛ سرور پرویزی و مهوش صلصالی. (1386). روش تحقیق کیفی. تهران: انتشارات بشری. 
4. اسلامی، سیدحسن. (1383). اخلاق نقد. تهران: نشر معارف. 
5. اسلامی، سیدحسن. (1384). اخلاق نقد و فرهنگ نقادی. پژوهش و حوزه. شماره 23 و 24.
6. امامی، نصرالله. (1385). مبانی و روش‌های نقد ادبی. تهران: نشر جامی. 
7. امامی سیگارودی، عبدالحسین؛ ناهید دهقان نیری؛ زهرا رهنورد و علی نوری سعید. (1391). روش‌شناسی تحقیق کیفی: پدیدارشناسی. فصلنامه پرستاری و مامایی جامع‌نگر. 22(2).
8. امین‌خندقی، مقصود و خمیده پاک‌مهر. (1390). ارتباط بین سلامت روان و تفکر انتقادی دانشجویان و دانشگاه علوم پزشکی مشهد. مجله اصول بهداشت روانی. 13(2).
9. انتظاری، علی و عاطفه آقایی. (1393). فرهنگ نقد و گفتگوی صاحب‌نظران علوم انسانی در مطبوعات، تحلیل نقد‌ها و گفتگو‌های انتقادی منتشره در مطبوعات تخصصی علوم انسانی از سال 1385 تا 1391. جامعه‌پژوهی فرهنگی. 5(1).
10. آیت‌الهی، حبیب‌الله. (1387). شیوه‌های مختلف نقد هنری. تهران: سوره مهر. 
11. بابا محمدی، حسن و خلیلی، حسین. (1383). مهارت‌های تفکر انتقادی دانشجویان پرستاری. دانشگاه علوم پزشکی سمنان. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. شماره 4. 
12. بازرگان، عباس. (1392). ارزشیابی آموزشی. تهران: سمت. 
13. بازرگان، عباس. (1389). مقدمه‌ای برروش‌های تحقیق کیفی وآمیخته، رویکرد‌های متداول درعلوم رفتاری. تهران: نشر دیدار. 
14. ثابتی، مریم؛ محمدهمایون سپهر و فخرالدین احمدی. (1393). نقش آموزش عالی در توسعه ملی. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران. 6(4). 
15. جاویدی، کلاته‌جعفرآبادی، طاهر و افسانه عبدلی. (1389). روند تحول تفکر انتقادی در دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد. مطالعات تربیتی وروان‌شناسی. 11(2). 
16. جهانی، جعفر. (1380). نقد و بررسی مبانی فلسفی الگوی آموزشی تفکر انتقادی. فصلنامه علوم انسانی الزهرا. 12(42). 
17. دیناروند، حسن و محسن ایمانی. (1387). تبیین نظریه انتقادی. تعلیم و تربیت انتقادی و دلالت‌های آن از منظر فریره و ژیرو و نقد آن. فصلنامه اندیشه‌های نوین تربیتی. 4(3). 
18. ذوالفقارزاده، محمدمهدی؛ علی‌نقی امیری و حسن زارعی‌‌متین. (1390). کشف فرهنگ دانشگاه: واکاوی نظری و گونه‌شناختی مطالعات فرهنگ دانشگاهی. اندیشه مدیریت راهبردی. 5(1).
19. رفیع‌پور، فرامرز. (1381). موانع رشد علمی ایران و راه‌حل‌های آن. تهران: شرکت سهامی انتشار. 
20. رمضانی، اعظم؛ عبدالله پارسا و مسعود صفایی‌مقدم. (1389). آیا برنامه‌های درسی آموزش عالی توانسته است مهارت تفکر انتقادی دانشجویان را رشد دهد؟ (مطالعه موردی: دوره‌های کارشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز). مجله تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز. دوره 17. شماره‌های 3 و 4. 
21. زارعی‌متین، حسن و حسن حسن‌زاده. (1383). اعتماد درون سازمانی و بررسی وضعیت موجودسازان‌های اجرایی کشور. مدیریت فرهنگ سازمانی. شماره 7. 
22. سراج‌خرمی، ناصر و فروزان معظم‌فر. (1387). مقایسه تفکر انتقادی و سبک‌های هویت دانشجویان فنی و مهندسی با دانشجویان علوم انسانی. نشریه روان‌شناسی اجتماعی (یافته‌های نو در روان‌شناسی). 2(9). 
23. سلطان‌القرائی، خلیل و اکبر سلیمان‌نژاد. (1387). تفکر انتقادی و ضرورت آموزش آن در کلاس درس. دوفصلنامه تربیت اسلامی. 3(6). 
24. سلیمی، مهتاب. (1388). بررسی جایگاه تولید علم در توسعه. پژوهشنامه چالش‌های تولید علم. پژوهشکده تحقیقات استراتژیک. شماره 34. 
25. سیف، احد. (1377). درباره مسئولیت نقادی. فرهنگ توسعه. شماره 37 و 38. 
26. شاه‌ولی، منصور. (1376). به‌کارگیری آموزش تفکر انتقادی در آموزش عالی به‌منظور پاسخگویی به نیاز‌های جامعه. مجموعه مقالات نخستین سمینار آموزش عالی در ایران. جلد 2. انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی. 
27. شاین، ادگار. (1383). مدیریت فرهنگ سازمانی و رهبری. برزو فرهی‌بوزنجانی و شمس‌الدین نوری نجفی. تهران: سیمای جوان. 
28. شریف، بهرام و سیدمحمود شبگو منصف. (1390) مهندسی مجدد نگرش در نظام آموزش عالی. فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. 1(2). 
29. شمشیری، بابک. (1386). تبیین عناصر بنیادی پرورش تفکر. فصلنامه اندیشه‌های نوین تربیتی. 3(3 و 4).
30. شیخی، محمدتقی. (1380). ارتباط میان دانشگاه. فرهنگ و نظام ارزشی جامعه؛ تحلیلی از دیدگاه جامعه‌شناسی. مجله تخصصی زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی. 34(2-1). 
31. طایفی، علی. (1378). فرهنگ علمی پژوهشی ایران (بررسی قابلیت‌ها و تنگناها). فصلنامه سیاست علمی و پژوهشی رهیافت. شماره 21. 
32. عابدی، حیدرعلی. (1389). کاربرد روش تحقیق پدیده‌شناسی در علوم بالینی. فصلنامه راهبرد. 19(54). 
33. علی‌بیگی، امیرحسین و قمبرعلی رضوان. (1389). ارائه الگویی مفهومی برای آموزش عالی پایدار. پژوهش در نظام‌های آموزشی. 4(9). 
34. علی‌پور، وحیده. (1383). بررسی محتوای درسی کتب دوره راهنمایی از نظر تفکر انتقادی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه تربیت معلم تهران. 
35. علی‌پور، وحیده؛ مریم نراقی؛ عزت‌اله نادری و علی شریعتمداری. (1392). تأملی بر موانع انتقادی در برنامه درسی آموزش متوسطه. فصلنامه پژوهش در برنامه‌ریزی درسی. دوره دوم. شماره 9. 
36. فاضلی، نعمت‌اله. (1386). فرهنگ نقد و نقادی، چیستی، چرایی و چگونگی نقد و نقادی در اجتماعات علمی. آیین دی. شماره 10.
37. فاضلی، نعمت‌اله. (1382). بررسی تطبیقی فرهنگ دانشگاهی ایران و بریتانیا؛ مطالعه‌ای انسان‌شناختی در علل ناکارآمدی آموزش دانشگاهی در ایران. مجله انسان‌شناسی (نامه انسان‌شناسی). 2(3). 
38. فاضلی، نعمت‌اله. (1383). کالبدشکافی و آسیب‌شناسی نقادی در اجتماعات علمی ایران. کتاب ماه علوم اجتماعی. شماره 95-94. 
39. ماحوزی، رضا. (1390). بنیاد فلسفی فرهنگ. فصلنامه تخصصی فلسفه و کلام. 2(5). 
40. مطهری، مرتضی. (1373). اسلام و مقتضیات زمان. تهران: صدرا. 
41. معروفی، یحیی؛ محمد شبیری و محمود یعقوبی. (1388). جایگاه تفکر انتقادی در محتوای کتاب مطالعات اجتماعی دوره متوسطه. پژوهش علوم انسانی. 10(26). 
42. ملکی، حسن. (1393). مقدمات برنامه‌ریزی درسی. تهران: سمت. 
43. موسی‌پور، نعمت‌اله. (1394). مبانی برنامه‌ریزی آموزش متوسطه. مشهد: آستان قدس رضوی. 
44. میلر، جی.پی. (1395). نظریه‌های برنامه درسی. محمود مهرمحمدی. تهران: سمت. 
45. میلز، آندرو و جف براویت. (1387). درآمدی بر نظریه فرهنگی معاصر. جمال محمدی. تهران: ققنوس. 
46. یاری‌قلی، بهبود. (1393). تجربه دانشجویان از عدالت اساتید: مطالعه پدیدارشناسی. راهبردهای آموزش. 7(4). 
47. Agnes, M. & M. Marry. (2005). Strategies to Overcome Obstacles in the Facilitation of Critical Thinking in Nursing Education. Nurse Education Today. No. 25.
48. Andolina, M. (2001). Critical Thinking for Working Student. Columbia Delmar Press. 
49. Barnett, R. (1997). Higher Education: A Critical Business. Buckingham: Open University Press. 
50. Bucy, M. C. (2006). Encouraging Critical Thinking Through Expert Panel Discussions. College Teaching. 54(2).
51. Cooper, S. & R. Patton. (2010). Writing Logically, Thinking Critically. New York: Longman.
52. Daniel, E. I. (2006). Academic Freedom, Critical Thinking and Teaching Ethics. J. of Arts and Humanities in Higher Education. 
53. Davidson, B. (1994). Critical Thinking: A Perspective and Prescriptions for Language Teachers. The Language Teachers. 18(4).
54. Ernest, J. & M. Monero. (2006). The Effects_of_Environment-Based Education on Students Critical Thinking. Environmental Education Research. Vol. 12. 
55. Hofstede, G. (1980). Organizational Culture & Leadership. Sanfransisco. Jossy Bass. 
56. Kevin, C. & B. Gray. (2009). Students Self Identity as a Critical Thinker. J. Of Marketing Education. No. 31.
57. Myrick, & Yong, E. O. (2009). Creating a Climate for Critical Thinking, in the Preceptor ship Experience. Nurse Education Today. Vol. 21. No. 6.
58. Parker, W. (2009). Social Studies in Elementary Education. New York: Pearson. 
59. Sanders, C. (2003). Application of Colaizzi’s Method: Interpretation of an Auditable Decision Trail by a Novice Researcher. Contempt Nurse. 14(3).
60. Schein, E. (2004). Organizational Culture and Leadership. San Francisco: CA, Jossey – Bass. 
61. Sedgwick, E. & P. Sedgwick. (2002). Cultural Theory: The Key Thinkers. London and New York: Routledge. 
62. Thompson, C. (2011). Critical Thinking Across The Curriculum: Process Over Out Put. Int J of Humanities And Social S