از تاریخ فرهنگ تا تاریخ فرهنگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

تاریخ فرهنگ و تاریــخ فرهنگی دو رویکــرد در حوزه علوم اجتماعی‌اند که هر کدام از منظر خود به توصیف و تبیین فرهنگ در جامعه انســانی می‌پردازند. با توجه به گســتردگی و پیچیدگی معنایــیِ واژه فرهنگ و تغییر مفهومــی واژه تاریخ، قلمرو معرفتی تاریخ فرهنگ و تاریخ فرهنگی نیز دارای گستره و ژرفای غیرقابل تعین است. البته این دو رهیافت بــا وجود همگرایی معنایی، هم در حوزه معرفتی و هم در حیطه متدولوژی، دارای اختلاف و افتراق‌اند. تاریخ فرهنگ با محوریت نخبگان، تاریخ اندیشه را مورد تأمل قرار می‌دهد حال آنکه تاریخ فرهنگی به فرهنگ عامه توجه ویژه دارد و در کنار بررسی فرایندهای فرهنگی در بستر تحولات سیاسی و اجتماعی، تجربه‌های زیستی انسانی را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد. به‌علاوه در تاریخ فرهنگی بر خلاف تاریخ فرهنگ، تاریخ انسانی موضوع محور یا واقعه محور نیست بلکه معنا محور است. از لحاظ روش‌شناختی نیز تاریخ فرهنگ بیشتر مبتنی بر روش کمّی و اثبات‌گرا است حال آنکه تاریخ فرهنگی از روش کیفی تبعیت می‌کند که به‌دنبال فهم فرهنگی است. این نوشته به اجمال، وجوه همگرایی و واگرایی تاریخ فرهنگ و تاریخ فرهنگی را مورد تأمل قرار می‌دهد و به این ابهام اساسی پاسخ می‌دهد که با وجود همه مزایای رویکرد تاریخ فرهنگ، رهیافت تاریخ فرهنگی به‌سبب ماهیت میان رشته‌ای این توانایی را دارد که به‌جای تکیه بر روایت ها و رویدادها، به جنبه‌های پنهان و مغفول زندگی انسانی توجه کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

From the History of Culture to Cultural History

نویسنده [English]

  • Hosein Ahmadi
Assistant Professor, Research Institute of Culture and Islamic Thought
چکیده [English]

The history of culture and cultural history are two approaches in social sciences, each of which describe and explain culture in human society. Given the semantic complexity and vast scope of the concept of culture and conceptual change of the concept of history, the epistemic scopes of the history of culture and cultural history have indeterminable scopes and depths. However, these two attitudes, despite their semantic convergence, have differences and divergence in the epistemic and methodological fields. The history of culture, focusing on elites, reflects on the history of thought, while cultural history focuses on the popular culture and in addition to studying cultural processes in the context of sociopolitical developments, it also examines the lived human experiences. Moreover, in cultural history, contrary to the history of culture, the human history is not theme-centered or event-centered; rather it is meaning-centered. Also from mythological point of view, the history of culture is predominantly based on quantitative and positivistic method, while cultural history follows a qualitative method that looks for cultural understanding. This research aims to study the divergent and convergent aspects of the history of culture and cultural history and is an attempt to shed light on the following fundamental contention: Despite all advantages of the approach of history of culture, the cultural history’s attitude, due to its interdisciplinary nature, is capable of paying attention to the neglected and latent aspects of human life, instead of relying on narrations and events.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • History of culture
  • Cultural History
  • Historical Anthropology
  • Qualitative Method
  • Semantic Theories
1. ابن‌خلدون، عبدالرحمن. (1372). مقدمه ابن‌خلدون. محمّد پروین گـنابادی. تهران: انتشارات علمی فرهنگی. ج2.
2. احمدی، بابک. (1386). رساله تاریخ: جستاری در هرمنوتیک تاریخ. تهران: نشر مرکز.
3. احمدی، حسین. (1398). تاریخ فرهنگی (معرفت‌شناسی و روش‌شناسی). تهران: پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.
4. ابن‌لهراسب، جاماسب.(1313 هـ .ق). جاماسب‌نامه، بمبئی: بی‌نا.
5. استریناتی، دومینیک. (1384). مقدمه‌ای بر نظریه‌های فرهنگ عامه. ثریا پاک‌نظر.تهران: گام نو.
6. استنفورد، مایکل. (1384 الف). درآمدی بر تاریخ‌پژوهی. مسعود صادقی. تهران: دانشگاه امام صادق و سمت.
7. استنفورد، مایکل. (1384 ب). درآمدی بر فلسفه تاریخ. احمد گل‌محمدی. تهران: نشر نی.
8. اسمیت، فیلیپ. (1383). درآمدی بر نظریه فرهنگی. حسن پویان. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
9. الیت، تی اس. (1369). درباره فرهنگ. حمید شاهرخ. تهران: نشر مرکز.
10. آخته، ابوالقاسم. (1385). جشن‌ها و آیین‌های شادمانی در ایران. تهران: انتشارات اطلاعات. 
1. آشوری، داریوش. (1357). تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ. تهران: مؤسسه اسناد فرهنگی آسیا.
2. آلموند، گابریل؛ بینگهام پاول و رابرت جی. (1381). چارچوبی نظری برای بررسی سیاست تطبیقی. علیرضا طیب. اصفهان: مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی مدیریت و برنامه‌ریزی.
3. اینگلهارت، رونالد. (1382). تحول فرهنگی در جوامع پیشرفته صنعتی. مریم وتر. تهران: نشر کویر.
4. باکاک، رابرت. (1386). صورت‌بندی‌های فرهنگی جامعه مدرن. مهران مهاجر. تهران: نشر نی.
5.  برک، پیتر. (1389). تاریخ فرهنگی چیست؟.نعمت‌اله فاضلی و مرتضی قلیچ. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام. 
6. بیرو، آلن. (1380). فرهنگ علوم اجتماعی. باقر سارو خانی. تهران: انتشارات کیهان.
7. بیرونی، ابوریحان. (1367). التفهیم لاوائل صناعه التنجیم. تصحیح علامه جلال‌الدین همایی. تهران: نشر هما.
8. بیلینگتون، روزاموند و دیگران. (1380). فرهنگ و جامعه؛ جامعه‌شناسی فرهنگ. فریبا عزبد فترى. تهران: نشر قطره.
9. پاستر، مارک. (1377). عصر دوم رسانه‌ها. غلامحسین صالحیار.تهران: مؤسسه ایران.
10. پورداوود، ابراهیم. (1374). سوشیانس. تهران: انتشارات فروهر.
11. تامپسون، جان بروکشایر. (1378). ایدئولوژی و فرهنگ مدرن: نظریه اجتماعی انتقادی در عصر ارتباطات توده‌گیر. مسعود اوحدی. تهران: انتشارات پوی.
12. تایشمن، جنی و وایت گراهام. (1379). فلسفه اروپایی در عصر نو. محمدسعید حنایی کاشانی. تهران: نشر مرکز. 
13. جنکینز، ریچارد. (1381). هویت اجتماعی. تورج یار احمدی. تهران: انتشارات شیرازه.
14. جنگینز، کیت. (1384). بازاندیشی تاریخ. ساغر صادقیان. تهران: نشر مرکز.
15. حضرتی، حسن. (1382). اسلام و ایران؛ بررسی تاریخی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
16. حقیقت، سیدصادق. (1387). روش‌شناسی علوم سیاسی. قم: دانشگاه علوم انسانی مفید.
17. دریایی، تورج. (1392). تاریخ و فرهنگ ساسانی. مهرداد قدات دیزجی. تهران: انتشارات ققنوس.
18. دورینگ، سایمن. (1378). مطالعات فرهنگى. حمیرا مشیرزاده. تهران: مؤسسه فرهنگى آینده پویان.
19. ذکایی، محمدسعید. (1393). تاریخ فرهنگی ایران مدرن. فصلنامه نقد کتاب علوم اجتماعی. سال اول. شماره 3 و 4.
20. رجایی، فرهنگ. (1392). مشکله هویت ایرانیان امروز؛ ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ. تهران: نشر نی.
21. رجب‌زاده، احمد. (1375). درآمدی بر مفهوم فرهنگ عمومی. فصلنامه فرهنگ عمومی. شماره 7.
22. رعایت‌جهرمی، محمد. (1391). فلسفه زبان قاره‌ای و فرهنگی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
23. ستندیج، تام. (1394). خوراک و تاریخ. محسن مینوخرد. تهران: نشر چشمه.
24. السخاوی، محمد‌بن عبدالرحمن. (1409).الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّ اهل التاریخ. دراسه و التحقیق: محمدعثمان الخشت. القاهره: مکتبه ابن‌سینا.
25. شاکری زواردهی، روح‌الله. (1393). مهدویت و آینده جهان: مبانی اعتقادی موعودگرایی در ادیان، تهران: دفتر نشر معارف. 
26. شرت، ایوان. (1387). فلسفه علوم اجتماعی قاره‌ای. هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
27. شرلی، آنتونی.(1362). سفرنامه برادران شرلی. ترجمه آوانس. به کوشش علی دهباشی. تهران: انتشارات نگاه. 
28. صفا، ذبیح‌الله. (1392).حماسه‌سرایی ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
29. علی‌بابایی، غلام‌رضا. (1374). فرهنگ سیاسی آرش. تهران: نشر آشیان.
30. غراب، ناصرالدین. (1384). بدن و دین. نامه پژوهش فرهنگی. شماره 2.
31. فاضلی، نعمت‌الله. (1386).چیستی تاریخ‌نگاری فرهنگی. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. شماره 110.
32. فاضلی، نعمت‌الله. (1393). تاریخ فرهنگی ایران مدرن. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
33. فکوهی، ناصر. (1382). فرهنگ و زبان: ضمیمه درآمدی بر انسان‌شناسی. تهران: نشر نی.
34. فیلدینگ آگ برن، ویلیام و مایر فرانسیس نیم‌کوف. (1382). زمینه جامعه‌شناسی. به اهتمام امیرحسین آریان‌پور. تهران: نشر گستره.
35. قدیانی، عباس. (1387). تاریخ فرهنگ و تمدن ایران در دوره غزنویان و خوارزمشاهیان. تهران: فرهنگ مکتوب. 
36. کاستلز، مانوئل. (1380). عصر اطلاعات: قدرت هویت. جلد 2. علی پایا. تهران: طرح نو.
37. کافیجی، محیی‌الدین. (1410 هـ .ق). المختصر فی علم التاریخ. تحقیق: دکتر محمد کمال‌الدین عزالدین. بیروت: عالم الکتب. 
38. کالینگوود، جورج رابین. (1385). مفهوم کلی تاریخ. علی‌اکبر مهدیان. تهران: نشر اختران.
39. گولد، جولیوس و ویلیام ل. کولب. (1376). فرهنگ علوم اجتماعی. محمدجواد زاهدی مازندرانی. تهران: انتشارات مازیار.
40. لینداموری، پیترو. (1372). فرهنگ هنر و هنرمندان. سوسن افشار. تهران: انتشارات روشنگران.
41. محمدی‌ملایری، محمد. (1381). تاریخ و فرهنگ ایران. تهران: انتشارات توس.
42. مطهری، مرتضی. (1392). جامعه و تاریخ. تهران: انتشارات صدرا.
43. معینی، جهانگیر. (1385). روش‌شناسی نظریه‌های جدید در سیاست: اثبات‌گرایی و فرا اثبات‌گرایی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
44. نراقی، احسان. (1384). علوم اجتماعی و سیر تکوینی آن. تهران: انتشارات فرزان روز.
45. والدمن، مریلین. (1375). زمانه، زندگی و کارنامه بیهقی. منصوره اتحادیه. تهران: نشر تاریخ ایران.
46. واتسون، هلن. (1382). زنان و حجاب. مرتضی بحرانی. مطالعات راهبردی زنان. شماره 20.
47. هنیلز، جان راسل. (1393). شناخت اساطیر ایران. باجلان فرخی. تهران: انتشارات اساطیر. 
48. Burke, P. (1997). Varieties of Cultural History. New York: Cornell University Press Ithaca.
49. Burke, P. (1980). From Cultural History to Histories of Cultures. Haven: Yale University Press.
50. Burke, P. (2009). What is Cultural History?. University of Michigan. Polity Press.
51. Calaresu, M.; F. De Vivo & J. P. Rabies. (2010). Exploring Cultural History: Essays in Honour of Peter Burke. England: Ashgate Publishing Company.
52. Cargill, H. (2004). Walter Benjamin’s Concept of Cultural History. In David. S. Ferris, Cambridge Companion to Walter Benjamin. Cambridge University Press.
53. Dilthey, W. (1990). Logic and System of Philosophical Science; Lectures on Epistemological Logic and Methodology. Herausgegeben Von Hans-Ulrich Lessing & Frithjof Rodi.
54. Dilthey, W. (2002). The Formation of the Historical World in the Human Sciences. Edited with an Introduction by R. A. Makkreel & F. Rodi. Princeton: Princeton University Press.
55. During, S. (2005). Cultural Studies: a Critical Introduction. London & New York: Routledge.
56. Foucault, M. (1979). Discipline and Punish: the Birth of the Prison. University of Michigan. Vintage Books.
57. Gabriel, A. (1978). The Development of Political Development. Understanding Political Development. Boston: Little Brown.
58. Hegel, G. W. F. (1900). The Philosophy of History. Trans John Sibree, Kitchner. Ontario: Batoche Books.
59. Kath, W. (2000). Questioning Identity: Gender, Class, Nation. London: Routledge. The Open University.
60. Linton, R. (1945). The Cultural Background of Personality. New York & London, D. Appleton-Century Company.
61. Nunn, N. (2012). Culture and the Historical Process. National Bureau of Economic Research.
62. Tylor, E. (1871). Primitive Culture: Researches Into the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Art and Custom. New York: J. P. Putnam’s Sons.