Mashhad as a pilgrimage destination: toward reinforcing or declining pilgrimage identity?

Document Type : Original Article

Author

Assistant Professor of Sociology, ACECR Research Institute for Tourism, Mashhad, Iran

Abstract

Despite the significant increase in pilgrimages, there are ongoing disputes between academic researchers, religious, political and administrative authorities in Iran and around the world concerning the potential threat of market and other forms of tourism to pilgrimage. This paper aims to address a critical question: Has the development of tourism businesses and leisure attractions, such as modern accommodations, commercial complexes, and recreational businesses in Mashhad, led to the erosion of Mashhad’s pilgrimage identity? Moreover, could it potentially affect the drive and decisions of individuals visiting Mashhad? By conducting interviews with 23 Iranian professionals and researchers in relevant fields, their expertise and insights were incorporated into this research. Experts' perspectives were analyzed using thematic analysis. These expert opinions were compared with the evidence from empirical research and the viewpoints of theorists in this domain. The conclusion highlights several key points: (1) The physical and aesthetic coherence between the shrine of Imam Reza and its neighboring district is a crucial factor to consider, but an inflexible stance on pilgrimage and pilgrims may not reflect the current realities. (2) Rather than a decrease, there is a noticeable growth in the diversity of religious actors and pilgrims. (3) In the development of commercial and recreational businesses in Mashhad, most experts advised following a functionalist approach. (4) Several specialists perceived the dispute between pilgrimage and tourism ideologies as political, underscoring Mashhad's core identity as a pilgrimage site and its competitive advantage over other destinations. As a result, the pilgrimage identity of Mashhad was thought to be unaffected by the development of tourism and leisure businesses.

Keywords

Main Subjects


  1. اجتهدنژاد کاشانی، سید سالار و قوامی، نسرین السادات. (1391). دوگانه زائر ـ سیاح در تجربه زیسته سه نسل: موردمطالعه: کارکنان دانشگاه شهید بهشتی. مطالعات اجتماعی ایران. 6 ( 3و 4). 5-26.
  2. اکبری، زهرا، حسینی، احمد و فاضلی، نعمت‌الله. (1399). تحلیل فرهنگی نسبت میان زیارت و عرفی گرایی در جامعه معاصر ایران مطالعه مردم نگارانه زیارت امام رضا (ع) از منظر انسان‌شناسی. اسلام و علوم اجتماعی. 12 (23). 79- 106.
  3. السن، دی. اچ و تیموتی، دی. جی. (1392). گردشگری و سفرهای زیارتی. در تیموتی، دالن جی. و السن، دانیل اچ (ویراستار). (1392) گردشگری، دین و سفرهای معنوی (13-30). محمد قلی‌پور و احسان مجیدی فرد (مترجم). تهران: جامعه‌شناسان.
  4. اوحدی، سعید (1393). سالانه دو میلیون زائر ایرانی به عتبات و عالیات اعزام می‌شوند. ایرنا (1393.2.4). تاریخ بازیابی 1401.10.1.https://goo.gl/LNxK36 .
  5.  
  6. بنیانیان، حسن. (1392). امر به معروف و نهی از منکر، ماهیت پیوست فرهنگی . رصد. 34. 9-12.
  7. پویافر، محمدرضا. (1397). سخن‌شناسی زیارت؛ مطالعه‌ای در میان زائران حرم رضوی. جامعه‌شناسی ایران، 19 (3): 78- 107.
  8. تیموتی، دالن جی. و السن، دانیل اچ ،(1392) گردشگری، دین و سفرهای معنوی (275- 282). محمد قلی‌پور و احسان مجیدی فرد (مترجم). تهران: جامعه‌شناسان.
  9. جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۹۴). ادب فنای مقربان- جلد اول: شرح زیارت جامعه کبیره. قم: اسراء.
  10. حسینی (1397). کشورهای موفق از گردشگری ترکیبی استفاده می‌کنند. ایسنا (1397.7.7). تاریخ بازیابی: 1401.10.1. http://khorasan.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=138379.
  11. حکیم، سید محمدحسن. (۱۳۹۰). مفهوم شناسی زیارت در فرهنگ اسلامی. حدیث و اندیشه، سال پنجم و ششم (۱۰ و ۱۱). ۲۲۷ – ۲۴۰.
  12. حیدری، شهریار. (1397). تعداد زائران ایرانی اربعین از دو میلیون نفر گذشت. دنیای اقتصاد. (1397.8.8). تاریخ بازیابی 1401.10.1. https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-3458258.
  13. خان محمدی، کریم. و موذن، معصومه. (1394). انسان‌شناسی قدمگاه (مطالعه موردی بیت النور). فرهنگ رضوی، 3 (11). 7 - 38.
  14. رضایی، حسین. (1398). آمار نهایی و تفکیکی زائران پیاده امام رضا(ع) اعلام شد. خبرگزاری تسنیم. 1398.8.8 تاریخ بازیابی: 1401.10.1. https://tn.ai/1871426.
  15. رضایی، حسین (1398). رشد ۱۴/۵ درصدی آمار ورودی زائران پیاده به مشهد در دهه پایانی صفر. خبرگزاری مهر. 1398.8.8. تاریخ بازیابی: 1401.10.1. http://mehrnews.com/xQtdS.
  16. رضوی‌زاده، ندا (1396). ادراک و تجربۀ زیستۀ زائران پیادۀ ایرانی در عراق (مورد مطالعه: پیاده‌روی اربعین آذر ۱۳۹۳- عراق). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 6 (4). 595- 631.
  17. سبحانی، جعفر. (۱۳۹۴). استحباب زیارت قبور پاکان؟. درس‌هایی از مکتب اسلام، ۶۵۱. ۴۹-۵۳.
  18. سعیدی، علی‌اصغر. (1395). مشهد با بحران هویتی رو به رو است. مهرنامه. 50.
  19. سلیمانیه، مهدی. (۱۳۹۴). اربعین؛ منظری اجتماعی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
  20. صمدانیان، محسن. وعادل فر، نازیلا. (۱۳۹۴). زیارت در ادیان و بررسی فواید و آفات آن. سراج منیر (دانشگاه علامه طباطبایی). ۶ (۲۰). 119 –
  21. طالبی، ابوتراب و براق علیپور، الهه. (1394). گونه شناسی زیارت و دینداری زائران معنا کاوی کنش زیارت زائران امام رضا(ع)، علوم اجتماعی (علامه طباطبایی)، 69: 75- 106.
  22. علم الهدی، سید احمد. (1395). آیت الله علم الهدی: مشهد شهر زیارتی و حریم امام رضا(ع) است، شهر گردشگری و کیش نیست. رجانیوز. 4.23. تاریخ بازیابی: 1401.10.1. http://rajanews.com/node/251207 .
  23. علم الهدی، سید احمد. (1397). مشهد شهری نیست که شهروند داشته و مسافرانش گردشگر به حساب آیند. ایرنا. 1397.8.30. تاریخ بازیابی: 1401.10.1. http://www.irna.ir/fa/News/83108353.
  24. علم الهدی، سید احمد (1392).آیا مشهد شرمنده امام رضا (ع) خواهد شد؟. رصد. 34. 9-12.
  25. فولادی، محمد. و نوروزی، محمدجواد. (1394) جایگاه زیارت در آیین کاتولیک و مذهب شیعه؛ بررسی و مقایسه. معرفت ادیان. ۲۵. ۷-۳۲.
  26. کرمانی، مهدی، اصغرپور ماسوله، احمدرضا و واعظ موسوی، محمدمهدی. (1398). گونه شناسی کیفی سبک‌های زیارتی جوانان در شهر مشهد. مطالعات اجتماعی گردشگری. 7 (13). 25-52.
  27. کلبر، لوتز. (۱۳۹۲). الگوهای سفر از سفرهای زیارتی قرون‌وسطی تا سفرهای مجازی دوران پست‌مدرن. در تیموتی، دالن جی. و السن، دانیل اچ (ویراستار)، گردشگری، دین و سفرهای معنوی (۵۷- ۷۰). محمد قلی‌پور و احسان مجیدی فرد (مترجم). تهران: جامعه‌شناسان.
  28. کوهن، اریک. (1392). گردشگری دینی به عنوان یک تجربه آموزشی. در تیموتی، دالن جی. و السن، دانیل اچ (ویراستار)، گردشگری، دین و سفرهای معنوی (۸۵-۹۷). محمد قلی‌پور و احسان مجیدی فرد (مترجم). تهران: جامعه‌شناسان.
  29. مرزی، وحید. (1396). اولویت‌بندی انگیزه‌های گردشگران عراقی بازدیدکننده از شهر مقدس مشهد. مطالعات اجتماعی گردشگری. 5 (9). 125- 149.
  30. ملازم الحسینی، رجوعی و مرادی. (1396) تأثیر توسعه‌ی اماکن گردشگری بر رضایت‌مندی گردشگران مذهبی (مطالعه موردی: کلان‌شهر مشهد). مطالعات مدیریت گردشگری. 12 (39). 123-142.
  31. نودهی، فرامرز ، بهروان، حسین، یوسفی، علی، محمدپور، احمد (1394). فراسوی دوگانه زائر گردشگر: گونه شناسی تجربه سفر زائران مرقد منور امام رضا (ع) راهبرد اجتماعی فرهنگی. 4 (15). 193-217.
  32. نوروزیان، محمدرحیم. (1396). فرماندار مشهد: مهم‌ترین مشکل ما در مشهد عدم اجماع است. ایسنا. 1396.12.9. تاریخ بازیابی: 1401.10.1. http://khorasan.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=130355.
  33. ورشوی، سمیه، بهروان، حسین و صدیق اورعی، غلامرضا. (1397). تجربه پیاده‌روی مقدس؛ معنای دوگانه معنوی دنیوی در تجربه سفر پیاده زائرین به مشهد در ایام شهادت امام رضا(ع). راهبرد فرهنگ. 11 (41). ۱۳۳-۱۶۲.
  34. ورود ۲.۵ میلیون زائر به مشهد/‌ آمار زائران پیاده ‌از مرز ۲۰۰۰۰۰ نفر گذشت. (1397). مشرق. 1397.8.16. تاریخ بازیابی: 1401.10.1.http://mshrgh.ir/909115.
  35. Bond, (2015). Exploring Pilgrimage and Religious Heritage Tourism Experiences. In Raj, Razaq, and Kevin A. Griffin (Eds.). (2015). Religious Tourism and Pilgrimage Management: An International Perspective (118-129). Cabi.
  36. Collins-Kreiner, (2010). Researching Pilgrimage: Continuity and Transformations. Annals of Tourism Research, 37(2); 440-456.
  37. Olsen, Daniel. H. (2010). Pilgrims, Tourists and Max Weber's" ideal types. Annals of Tourism Research. 37(3). 848-851.
  38. Olsen, D Daniel. H. (2012). Negotiating Identity at Religious sites: a Management Perspective, Journal of Heritage Tourism. 7:4. 359-366. DOI: 10.1080/1743873X.2012.722642
  39. Raj, Razaq., Griffin, Kevin. and Blackwell, (2015). Motivations for Religious Tourism, Pilgrimage, Festivals and Events. In In Raj, Razaq., & Griffin, Kevin. A. (Eds.). (2015). Religious tourism and pilgrimage management: An international perspective (103-117). Cabi.
  40. Reader, Ian. (2013). Pilgrimage in the Marketplace. Routledge.
  41. Trono, AnnA. (2015). Politics, Policy and the Practice of Religious Tourism In Raj, Razaq., Griffin, Kevin A. (Eds.). (2015). Religious Tourism and Pilgrimage Management: An International Perspective (16-36). Cabi.
  42. Urry, John. (2005). The Tourist Gaze, Second Edition, London: SAGE Publication.
  43. Wiederkehr, Macrina. (2001). Behold Your Life: A Pilgrimage Through Your Memories. Paris: Ave Maria Press.