عناصر انسان‌شناسی نظام‌سازی فقهی؛ با تأکید برآراء آیت‌الله سیدمحمد باقر صدر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه عدالت

2 دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه امام صادق علیه‌السلام

3 استادیار دانشگاه عدالت تهران

چکیده

نظام‌سازی به‌معنای شناسایی و طراحی الگو‌های کلان و تنظیم‌کننده متغیر‌های دخیل در یک شبکه ارتباطی است. ماهیت این موضوع، به‌گونه‌ای است که یک دانش خاص را نمی‌توان متولی پرداختن به آن قرار داد، بلکه باید آن را موضوعی فرارشته‌ای دانست که دانش‌های مختلف در یک آمیزش بین رشته‌ای می‌توانند آن را محقق کنند. آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر از جمله اندیشمندانی است که موضوع نظام‌سازی و کشف نظام‌واره‌های جامعه انسانی را مطرح نموده و از دریچه دانش فقه به این مقوله پرداخته است. لذا در این نوشتار مبادی انسان‌شناسانه مؤثر در مؤلفه‌های فقهی نظام‌ساز با تأکید بر آراء آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر مورد بررسی قرار می‌گیرد تا تأثیر دانش‌هایی همچون کلام و فلسفه در تحلیل‌های نهایی دانش فقه پیرامون موضوعاتی همچون جایگاه مردم در حکومت و نسبت آنها با ولی‌امر آشکار شود. نوآوری این نوشتار از این‌جهت است که با توجه به قرائت نوین شهید صدر نسبت به «انسان شناسی» دینی، می‌توان قرائتی از ابتناء نظام‌سازی فقهی بر مبادی انسان‌شناسانه و مقوله اعتباریات شریعت ارائه نمود. این فرآیند مجموعه معارف فلسفی، کلامی و فقهی را در خط سیر واحدی قرار می‌دهد که رویکرد انسان‌شناسانه مرتکز از آن اثرات مستقلی در تکون منطق نظری نظام‌سازی فقهی خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Anthropological Elements of Jurisprudential System-building; With Emphasis on Viewpoints of Sayyid Muhammad Baqir al-Sadr

نویسندگان [English]

  • Behnam Talebi Tadi 1
  • Hosseinali Sa’di 2
  • Mohammad Hossein Bayati 3
1 PhD Student, Edalat University, Tehran
2 Associate Professor, Department of Theology, Imam Sadiq University
3 Assistant Professor of Edalat University
چکیده [English]

System-building refers to identification and designing of major and regulating patterns involved in a communication network. The nature of this subject is such that a single discipline cannot be assigned to deal with it, rather it should be considered as a transdisciplinary subject that can be materialized by interdisciplinary merger of various disciplines. Ayatollah Sayyid Muhammad Baqir al-Sadr is among thinkers who have proposed the issue of system-building and exploration of schemes of human society and dealt with them through the discipline of jurisprudence. This paper is an attempt to study the anthropological bases that affect system-building jurisprudential components with emphasis on the viewpoints of Ayatollah Sayyid Muhammad Baqir al-Sadr to shed light on the impact of disciplines, such as theology and philosophy, on the final analysis of the discipline of jurisprudence about subjects, such as status of people in the government and their relationship with the one in authority [leader]. This is an innovative research because based on al-Sadr’s new reading of religious anthropology, it is possible to offer a reading of jurisprudential system-building founded on the anthropological principles and the conventional of the Sharia. This process would streamline the set of philosophical, theological and jurisprudential teachings in a single trajectory and the anthropological approach derived from it would leave independent impacts on the evolution of the theoretical logic of jurisprudential system-building.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Systematization
  • Jurisprudence
  • Anthropology
  • the conventional
1. قرآن.
2. ابن‌بابویه، محمدبن‌على. (1395ق). کمال‌الدین و تمام‌النعمه. تهران. چاپ دوم.
3. انصارى، مرتضى بن‌محمدامین. (1428ق). فرائد الأصول. چاپ: نهم. قم: مجمع‌الفکر الاسلامی.
4. بجنوردى، سیدحسن بن آقابزرگ موسوى. (1419ق). القواعد الفقهیة. السیدحسن للبجنوردی. 7 جلد. قم: نشر الهادی.
5. پارسانیا، حمید. (1373). هستی و هبوط انسان در اسلام. قم: دفتر نشر معارف.
6. حسینی، سیدعلی. (1380). تحلیلی بر نظریه‌های مربوط به احکام حکومتی در فقه امامیه. رساله دکتری. دانشگاه امام صادقعلیه‌السلام.
7. خمینی، مصطفی. (1418ق). تحریرات فی الأصول. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
8. سوزنچی، حسین. (1395). تقریر «حقیقت و نحوه اعتبار». فصلنامه تخصصی علوم انسانی اسلامی صدرا. سال پنجم. شماره 19.
9. شریعتی سبزواری، محمدباقر. (1381). تحریری بر اصول فلسفه و روش رئالیسم علامه طباطبایی. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
10. شریف مرتضی، علی بن‌حسین. (1411ق). الذخیره فی علم الکلام. به کوشش احمد حسینی. قم. 
11. شیخ حرعاملى، محمدبن‌حسن، (1380). الجواهر السنیه فی الأحادیث القدسیه (کلیات حدیث قدسى). تهران. چاپ سوم.
12. شیخ مفید، محمدبن‌محمد. (1413ق). اوائل المقالات. به کوشش ابراهیم انصاری. قم.
13. صدر، سید محمدباقر. (1424ق). اقتصادنا (الموسوعه الشهید الصدر ج3). قم: مرکز الابحاث و الدرسات التخصصیه للشهید الصدر.
14. صدر، سید محمدباقر. (1393). اسلام راهبر زندگی، مکتب اسلام و رسالت ما. قم: انتشارات دارالصدر (پژوهشگاه علمی تخصصی شهید صدر). 
15. صدر، سید محمدباقر. (1410ق). الاسلام یقود الحیاة. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
16. صدر، سید محمدباقر. (1417ق). بحوث فی علم الأصول. تقریر سیدمحمود هاشمی شاهرودی. قم: مؤسسه دائره‌المعارف الفقه الاسلامی بر مذهب اهل‌البیتعلیهم السلام.
17. صدر، سید محمدباقر. (1421ق). شرح الحلقه الثالثه. جلد 3. شرح: الشیخ ناجی طالب العاملی‌. بیروت: دارالهدان المیامین‌.
18. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم. (1360). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیة. تصحیح و تعلیق از سیدجلال‌الدین آشتیانی. مشهد: المرکز الجامع للنشر.
19. صفایی‌حائری، علی. (1379). از معرفت دینی تا حکومت دینی. تهران: اطلاعات.
20. صفائی‌حائری، علی. (1383). نقدی بر فلسفه دین خدا در فلسفه هرمنوتیک کتاب و سنت. قم: لیله‌القدر.
21. طباطبایی، محمدحسین. (1372). اصول فلسفه و روش رئالیسم (مقدمه و پاورقی به قلم مرتضی مطهری). قم: انتشارات صدرا.
22. طباطبایی، محمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
23. عدالت‌نژاد، سعید. (1384)  اندر باب اجتهاد، درباره کارآمدی فقه اسلامی در دنیای امروز. تهران: طرح نو
24. قمى، على‌بن‌ابراهیم. (1404ق). تفسیر القمی. 2 جلد. قم: دارالکتاب. چاپ سوم.
25. کلینى، محمدبن‌یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران. چاپ: چهارم.
26. لوزیک، دانیلن. (1394). نگرشی نو در تحلیل مسائل اجتماعی. تهران: نشر امیرکبیر.
27. مجتهدشبستری، محمد، (1375). هرمنوتیک، کتاب و سنت. تهران: طرح نو. چاپ دوم.
28. مدوز، دنلا اچ. (1392). تفکر سیستمی. عادل آذر و حامد فلاح تفتی. تهران: دانشگاه امام صادقعلیه‌السلام.
29. مصلح، علی‌اصغر. (1392). ادراکات اعتباری علامه طباطبایی و فلسفه فرهنگ. تهران: روزگار نو.
30. مکدرموت، مارتین. (1363). اندیشه‌های کلامی شیخ مفید. احمد آرام. تهران.
31. نائینی، محمدحسین. (1356). اجودالتقریرات. تقریر ابوالقاسم خویی. قم: مطبعه العرفان.
32. یزدى، سیدمحمدکاظم طباطبایى. (1414ق). تکمله العروه الوثقى. 2 جلد. قم: کتابفروشى داوری.
33. یزدى، سیدمحمدکاظم طباطبایى. (1421ق). حاشیه المکاسب. 2 جلد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.